وجود مقدس امام سجاد (عليه السلام) در دعای مکارم الاخلاق می‌فرمایند:

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ بَلِّغْ بِإِيمَانِي أَكْمَلَ الْإِيمَانِ، وَ اجْعَلْ يَقِينِي أَفْضَلَ الْيَقِينِ، وَ انْتَهِ بِنِيَّتِي إِلَى أَحْسَنِ النِّيَّاتِ، وَ بِعَمَلِي إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ.[1]

   امام سجاد ^{علیه السلام} بعد از اينكه ادعیه فوق را از خداوند مسئلت می‌کنند، که ايمان من را كامل‌ترين ايمان و يقين من را افضل يقين و عمل من را احسن اعمال قرار بده، در ادامه مي‌فرمايند: «اللَّهُمَّ وَفِّرْ بِلُطْفِكَ نِيَّتِي، وَ صَحِّحْ بِمَا عِنْدَكَ يَقِينِي، وَ اسْتَصْلِحْ بِقُدْرَتِكَ مَا فَسَدَ مِنِّي».

لطف الهی بالاتر از اختیار انسان است

‌ اين قسمت از دعا، استعانت از لطف و عنايت خداوند است که خداوند براي بندگانش آنچه را مهيا كرده در زمينه اختيار و اراده آنها است؛ يعني انسان مي‌تواند در مقام عمل، خير و شر را انتخاب كند یا معصيت و طاعت را اختيار كند. اين طبيعتي است كه خداوند براي انسان مقرر فرموده تا انسان در اين مسير، فعل خير و يا شر را اختيار ‌كند و تمام امتياز انسان در اختيار داشتن، است. اينجا، لطف و فضل، بالاتر از مقام اختيار است؛ يعني خداوندا تو تمام جهات اختيار را براي من بنده فراهم كردي و نفس من هم براي من كارسازي می‌کند تا من هم در بين امور مختلف خير را اختيار مي‌كنم؛ اما خدایا تو يك لطف بیشتری را براي من قرار بده و نیت مرا کامل کن.

 لطف و فضل بالاتر از استحقاق است، و لذا فرمودند اين دعا زياد خوانده ‌شود: ربنا عاملنا بفضلك ولا تعاملنا بعدلك، خدايا فضل و رحمتت را شامل ما کن و با عدل خودت با رفتار نكن و اگر با عدلت با ما رفتار كني ما بيچاره مي‌شويم. اينجا امام ^{علیه السلام} بر فضل و لطف خداوند تاکید کردند و فرمودند: اللهم وفر بلطفك نيتي؛ وفور يعني زيادي، و وفور نعمت به معنای زيادي نعمت است؛ يعني خدايا ظرفيت من، در حد ظرفيت یک بنده ناچیز است و بيشتر از اين، ظرفيت ندارم و تو با لطف و كرمت ظرفيت من را بيشتر كن.

    گر بريزي بحر را در كوزه‌اي                        چند گنجد قسمت يك كوزه‌اي

لطف الهی سبب تعالی نیات انسان است

   بحر دريا است و من كوزه هستم، دريا در یک كوزه جا نمي‌شود، و لذا، امام می‌فرماید: خداوندا اگر لطف و فضل تو نباشد، نياتي كه در دل من مي‌گذرد و مقاصدي كه من دارم، نهايتش اين است كه كار خوبي انجام دهم و مثلا نماز را به خاطر رسیدن به حوريه، و روزه را به سبب باغ و بهشت و بستان ادا نمایم و عقلم بيشتر از اين نمي‌رسد كه بخواهم نيت و قصدی داشته باشم؛ و اساسا، سرچمشه اعمال، همین نيت و قصد است و خدايا خودت به فضل و كرمت، نيت من را در وجود ناچيز من بالا ببر، و من را اوج بده و از مسئله مزد و منت و امثال اينها خارجم كن؛ یعنی من بنده‌اي نباشم که همانند شخصي كه براي مزد يا غذا كار مي‌كند، به شرط مزد كار كنم.

تو بندگي چو گدايان به شرط مزد مكن                   که دوست خود روش بنده پروری داند

لطف الهی سبب کمال انسان است

  بنابراین، اگر من را هم رها كنند و اگر لطف خداوند نباشد، نيت و قصد من بيشتر از اين نخواهد بود. اينجا امام سجاد ^{علیه السلام} از خداوند فوق اينها را مي‌خواهد كه خداوندا من را از اين محاسبه كاسب كارانه در بياور و نيت و قصد من را بالا ببر؛ به طوری كمال براي من موضوعيت داشته باشد، و بفهمم که در اين دنيا در قفس هستم.

رسیدن به مقام رضوان به لطف الهی میسر است

  البته، در اين قفس، زمينه‌اي براي من فراهم شده كه كمالي بعد از آزادي از اين قفس فراهم شود. این کمال نیز دارای درجات است و اين كمال از يك درجه تا هزار درجه و بي‌نهايت بالا می‌رود. اما تمام اين كمالات را در اين قفس براي من مقدر كرده‌اند؛ یعنی ما عمر مشخص و محدودی داريم كه يك بتوانیم برای يك وادي نامحدود، و آزاد سرمايه گذاري براي کنیم؛ همانند اين كاسب‌ها که مي‌گويند حالا كه جوان هستیم باید براي پيري و كوري، كاسبي كنیم؛ تا زماني كه دست حركت دارد و بدن فعاليت دارد من زمينه جذب سرمايه را دارم. امام مي‌فرمايند: شما كه در  اين دنيا و عالم و زمان محدود سرمايه گذاري مي‌كنيد، بدانید این یک سرمايه گذاري است تا قفس شكسته شود و اين مرغ روح آزاد شود، در آخرت درجات كمالي خوش را نشان مي‌دهد. خداوند در سوره واقعه بعد از آنكه تمام نعمات بهشت را مي‌شمارد، به رضوان مِن الله می‌رسد. بهشت حد و اندازه و محدوديتي ندارد. بنابراین، رضوان من الله الاكبر، به چه معنا هست؟ این مقام برای فردی است كه در تمام اعمالش خدا را مي‌خواهد و مثل بنده‌ها و مزدورها به شرط مزد كار نمي‌كند؛ یعنی خدايا من خودت را مي‌خواهم چون سزاوار عبادت هستي و چون تو كمال مطلق و بينهايت هستی.  لذا، امام سجاد مي‌گويد: خدايا به نيت من گنجایش بده كه نيت من اين باشد كه قطره وجود من به آن دريا و اقيانوس اتصال پيدا كند و بالا برود. البته، اين لطف الهی هست و گرنه از نظر عادي، خداوند همه جهات را براي بنده فراهم كرده است كه من خوب و بد را بشناسم و اختیار کنم، اما این لطف تو در حق من است که: إنته بنيتي الی احسن النيات، و صحّح بما عندك يقيني.                                   

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته