بسم الله الرحمن الرحيم

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ ءامَنواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ[1]

رمضان، ماه رحمت و برکت الهی

از مجموع آيات و رواياتي كه درباره ماه مبارك رمضان وجود دارد، اين مسئله استفاده مي­شود كه امتياز ماه مبارك رمضان فقط به روزه نيست؛ بلكه ماه رمضان خودش موضوعيت دارد و دارای فضایل بسیاری است و شايد به لحاظ همين فضایل است كه ظرفی شده است براي وجوب روزه؛ يعني يك عبادت و حكمي در اين ظرف خاص مقرر شده است. روزه يك عبادت است و ماه رمضان ظرف اين عبادت؛ اما ظرفي كه بنفسه و بذاته فضيلت­هاي بسیاری دارد.

از مجموع روایاتی كه از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و معصومين ـ علیهم‌السلام ـ رسيده است، به‌ویژه خطبه رسول اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در آخرين جمعه شعبان كه در آن می‌فرمایند: «فقال : أيها الناس ، إنه قد أقبل إليكم شهر الله بالبركة والرحمة والمغفرة [2]»،  چنین استفاده می‌شود كه خداوند اين ماه را ظرف خاصي براي ارتباط با بندگان خودش قرار داده است.

رابطه رب و عبد، رابطه­اي هميشگي است و به هیچ وجه قابل گسستن نيست و نمی‌توان گفت که گاهی در ربانيت رب يا عبوديت عبد خللي پيدا مي­شود؛[3] استجابت دعا نیز در همه زمان‌ها هست و ندای «اُدْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ»[4] در همه ماه­ها طنین‌انداز است؛ و آیه شریفه «مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا»[5] در همه ماه­ها و زمان‌ها مصداق دارد؛ اما در ماه مبارك رمضان، پرده­ها بيشتر بالا مي­رود و رابطه­ايي كه بين عبد و رب در همه ماههاي سال وجود دارد، بسیار عمیق‌تر و قوی‌تر می‌شود. برکت و رحمتی که پیامبر در خطبه جمعه آخر شعبان بیان فرمودند، خاصيتي است كه بايد خود رب آن را ببخشد و اين امر در ماه مبارک رمضان محقق می‌شود.

ماه رمضان، عامل تحکیم ارتباط بندگان با خدا

نکته ديگر درباره ماه مبارك رمضان اين است كه ما به سراغ ماه رمضان نمي­رويم، بلکه ماه رمضان است که به سراغ ما مي­آيد: «قد أقبل إليكم شهر الله»؛ چه بخواهيم و چه نخواهيم، اين شهر به سوی ما خواهد آمد. خداوند ماه رمضان را وسيله­اي براي ما قرار داده است كه حتی اگر ما نخواهيم، با پروردگار خود در رابطه­اي تنگاتنگ­تر از گذشته قرار مي­گيريم. به همین دلیل است که فرموده‌اند: همانا كسي كه در اين ماه با عظمت از بخشش و رحمت خداوند محروم شود، بسیار شقي است[6].

در اين ماه، براي اينكه عبد به سوي پروردگار خود برود، ویژگی‌هایی وجود دارد که در ماه‌های دیگر نیست. پذیرندگی و پذیرایی خداوند از بندگان خود، بسیار بیشتر از ماه‌های دیگر است. در این ماه مبارك، پرده­هايي كه بين عبد و رب حائل شده‌اند و مانع آن ارتباط ربانيت و عبوديت‌اند، برداشته مي­شوند و در نتیجه، خصوصيتي برای این ماه پيدا مي­شود كه به فرموده پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ «... أنفاسكم فيه تسبيح ، ونومكم فيه عبادة».[7]

درباره هيچ ماهي چنین توصيفي ارائه نشده است. كارهای خوب، در هر زماني خوب‌اند و مورد عنايت واقع می‌شوند؛ اما نفس كشيدن و خوابیدن، نیاز فطری بشر و اموری غيرارادي و تکوینی‌اند؛ با این حال، خداوند آنها را به‌منزله تسبیح و عبادت قلمداد می‌کند؛ یعنی اگر بنده در این ماه به سوی پروردگار خود برود، همه کارهایش، حتی نفس کشیدن و خوابیدنش، برای او عبادت و نزدیکی به رب شمرده می‌شود.

پذیرش دعوت الهی، عامل بهره‌مندی از رحمت و برکات ماه رمضان

البته برای رسیدن به چنین جایگاهی که نفس کشیدن و خوابیدن فرد عبادت به شمار آید، باید شرایطی را رعایت کرد و آن اینکه همان گونه که ماه مبارك رمضان خودش به سمت ما مي‌آيد، ما هم به سوی آن برویم.

در هر دعوتی، ميزبان معمولاً زمینه‌ها و شرایطی را فراهم مي‌كند؛ مثلاً انسان را در روزی مشخص، به صرف نهار يا شام دعوت می‌کند؛ اما از طرف مقابل، كسي كه به اين مراسم دعوت شده است هم باید اين دعوت را بپذیرد. نمی‌توان تصور کرد كه ما دعوت شده باشیم و این دعوت را اجابت نکرده باشیم، آن گاه از مزایا و امکانات آن بهره‌مند شویم.

ماه رمضان نیز ماه ضیافت الهی است و خداوند ما را به این میهمانی دعوت کرده است. پس ما هم باید پذیرای این دعوت باشیم؛ اما اگر ما از این ماه فرار کنیم و این دعوت را اجابت نکنیم، دیگر نفس‌های ما تسبیح و خواب ما عبادت نخواهد بود. بنابراین، حال که پرده‌ای برداشته شده است و پذیرش خداوند نسبت به ما، بیش از ماه‌های دیگر است، ما هم باید ارزش این محبت و بها دادن را درک کنیم و درک آن، این است که برای تقرب به خدا تمام راه‌های معرفتی را طی کنیم.

ترک محرمات و انجام واجبات، شرط رسیدن به معرفت الهی

نخستین گام در این زمینه، چنان‌که عرفا می‌گویند، ترک محرمات و انجام واجبات است. انسان اگر بخواهد هر دریچه‌ای به سوی معرفت باز کند، باید از این مسیر وارد شود. پذيرش دعوت الهی در ماه مبارك رمضان نیز از همين راه است و روزه از عباداتي است كه به این امر كمك مي­كند. دلیل آن نیز این است که انسان بيش از هر چيز، متوجه شكم و پایین‌تر از آن است و بری آنکه شكمش را پر كند یا شهوتش را اجابت نماید، حلال را حرام مي­كند. از این رو در اين ماه به اين شهوات نفسانی زده می‌شود و موجب می‌گردد که انسان مانع و اراده­اي در برابر خودش ببيند.

 بنابراین، هر کس در هر مرتبه­اي كه هست، مي­تواند از ماه مبارک رمضان بهره‌برداري كند. برای مثال، هنگامی که سفره‌اي گسترده شده و انواع غذاها در آن هست، كسي كه از سلامت كامل برخوردار است و اشتها دارد و يك روز كامل نیز روزه بوده است، بر سر اين سفره همه چيز مي­خورد و از انواع و اقسام بركات الهي استفاده مي­كند؛ اما كسي كه مرض قند دارد یا به دلیل بیماری رژيم خاصی دارد، نمی‌تواند از همه چیز استفاده کند و از این سفره بهرة کامل را ببرد.

ماه رمضان هم مانند اين سفره است. هر كسي بنا بر ظرف وجودي و ميزان پذيرش خود، مي‌تواند از این موقعیت بهره‌برداري و استفاده كند. کسی که هنوز نمي­تواند در ماه مبارك رمضان از گناه دست بكشد، نباید انتظار داشته باشد همچون کسی که در طول سال حرمت خدا را نمی‌شکند، از این ماه بهره ببرد.

شمول رحمت الهی در ماه رمضان بر همه افراد

هر كسي مي­تواند در حد خودش از بركات اين ماه استفاده كند. حتي كسي هم كه از خدا بريده و خودش را از او جدا کرده است، از رحمت خدا بهره‌مند است و رحمت الهی همة افراد را دربرمی‌گیرد؛ چنان‌که در دعای ماه رمضان می‌خوانیم: « يا من يعطي من سأله ، يا من يعطي من لم يسأله ومن لم يعرفه تحننا منه ورحمة [8]».

كسي که در يازده ماه سال به هيچ وجه به خداوند روی نکرده است، اگر در اين ماه يك بار به خدا روی کند و بگوید خدايا من بنده توام، بهره‌ای که از همين كلمه و همين توجه به خداوند نصیب او می‌شود، بسیار بیشتر از ماه­هاي ديگر است. انسان مي­تواند با يك لحظه توجه كردن و به خدا روی آوردن، اين برکات را به دست آورد.

لحظه­هايي كه مي­تواند سرنوشت انسان را عوض بكند، در اين ماه بسیار کارسازتر و مؤثرترند. به‌ویژه اینکه خداوند در اين ماه مبارك، شبی را به نام شب قدر قرار داده است تا کسانی که حال يك ماه عبادت را هم ندارند، از آن بهره‌مند شوند و آن را از دست ندهند؛ شبی که به فرمودة قرآن، از هزار شب بهتر است.[9]

والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته