بسم الله الرحمن الرحيم
ديدار رئيس و اعضاي هيت‌مديره صندوق قرض‌الحسنه كريمه اهل‌بيت ـ عليهم‌السلام ـ با حضرت آيت‌الله علوي بروجردي مدظله العالي
صندوق‌های قرض‌الحسنه؛ محاسن و آسیب‌های آن
در گذشته، به‌ویژه پیش از انقلاب، افراد بسیاري براي احياي سنت قرض‌الحسنه در تكاپو بودند. این فرهنگ چنان در میان مردم جاری شده بود كه در كنار هر مسجد و مركزي، يك صندوق قرض‌الحسنه ایجاد شده بود تا در شرايط خاص زندگي که افراد به پول نیاز پیدا می‌کنند، مانند بیماری، تحصيل فرزندان يا.... كمكي براي آنان باشد. صندوق‌های قرض‌الحسنه مبلغی را به‌صورت وام در اختيار ایشان می‌گذاشتند تا با آن بتوانند مشكل خود را حل كنند و بعد به‌تدریج اقساط آن را بپردازند.
فرهنگ قرض‌الحسنه در گذشته رونق خوبی داشت و اميد بود كه پس از انقلاب، پررونق‌تر شود. البته پس از انقلاب، از نظر گستردگی، رونق بیشتری پیدا کرد؛ اما متأسفانه در موارد بسیاری، به محلي براي كسب درآمد تبدیل شد؛ يعني ماهيت آن کاملاً تغییر یافت. علت اين كار هم فقط سودجویی افراد نبود؛ بلكه پس از انقلاب، ضرورتهايي پيش آمد كه موجب مي‌شد افراد به درآمدزايي فکر کنند. اين كسب و درآمدزايي، در مواردی به شكست برخورد و در مواردی با موفقيت مواجه شد. به‌هرحال نتیجه آن، کاهش اعتماد مردم به این نهاد ارزشمند بود؛ به‌ویژه هنگامی که برخی از این نهادها به زدوبند با دولتها و صاحبان قدرت پرداختند و امكانات و رانتهايي براي آنها تعلق گرفت و مسيرشان عوض شد.
بی‌توجهی به اصول اقتصاد، زمینه‌ساز مفاسد اقتصادی
مسائل اقتصادي، مسائلی صرفاً فقهي نیستند. حتی در فقه اسلامی، مانند مكاسب، تأکید شده است که مسائل اقتصادی، امری عقلائي است و احکام شرع نیز ناظر به سيره عقلاست. اقتصاد یک کشور به وسيله متخصصان و فرمولهاي اقتصادي ميچرخد. در علم اقتصاد، هرچند ممكن است اختلاف‌نظرهایی باشد، اما همانند هر علمی، اصول ثابتی دارد. متأسفانه در کشور ما، برخی نمی‌خواهند طبق اين اصول عمل كنند و سعی می‌کنند به گونهاي ديگر پيش بروند. اساساً در کشور ما اقتصاد سالمی وجود ندارد و پس از انقلاب، هنوز نتوانسته‌ایم اقتصاد ثابتي تعریف کنیم تا مردم بدانند چگونه در این عرصه عمل کنند.
اقتصاد آزاد یعنی اینكه دولت كارخانههايي را كه مصادره كرده است و نميتواند آنها را اداره كند، طبق قانون به مردم واگذار کند؛ اما به‌جاي اينكه آنها را به مردم بدهند، به شركتهاي دولتي یا شبه‌دولتی داده‌اند. در واقع، دولت يا شركتهاي دولتي کاسب نیستند و درآمد خود را باید خارج از این راه به دست بیاورند و كارخانه‌ها باید به دست مردم بچرخند، نه دولتها. هيچ‌گاه هيچ كارخانة دولتی سودآور نبوده است.
امروزه، اقتصاد ما اساس محكمي ندارد و کسی كه سرمايهاي دارد، نمی‌تواند بر اساس این اقتصاد و معيارهای آن برنامه‌ریزی کند و به فعالیت سودآوری بپردازد. اين فقدان تصميم‌گيري بسياري از سرمايه‌داران را متوجه خارج از کشور كرده و موجب خروج سرمایه‌های بسیاری شده است. برخی، سرمايه‌های ايرانیان خارج از کشور را هزار ميليارد دلار و برخی دیگر، آن را تا دو هزار ميليارد دلار تخمین زده‌اند؛ در حالی که در كل نظام اقتصادی ما، سرمایه در گردش در طول يك سال، نهایتاً به 120 ميليارد دلار ميرسد! اين رقم بسیار بالایي است كه بي‌اعتمادي به نظام اقتصادی موجود، آن را به بيرون برده است.
نوسانات ارزش پول و تأثیر آن بر صندوق‌های قرض‌الحسنه
افزون بر آنچه گفته شد، مسئلة پول و ارزش آن نیز يك مشكل جدي است. در گذشته‌های دور، به‌ویژه در صدر اسلام، پول رایج، طلا و نقره بود و در نتیجه، ارزش پول همراه خودش بود؛ اما از وقتي كه ارزش پول، ارزش معادل شد، يعني طلا و ارز خارجی در اختیار بانك مركزي قرار گرفت و این بانک، به‌پشتوانه آنها به چاپ اسکناس پرداخت، اين مشکلات بروز کرده است. بنابراین، فعالیت صندوق‌های قرض‌الحسنه در چنین شرایط پرالتهاب اقتصادی، بسیار مشکل است.
در چنین اقتصاد ناسالم و پرالتهابی، تأسیس صندوق‌های قرض‌الحسنه، كاری خيرخواهانه است كه در آن، پول داده می‌شود، اما غیر از چهار درصد کارمزد، سودی گرفته نمی‌شود. حال اگر افت سی درصدی ارزش پول را در طول چهار سال نیز در نظر بگیریم، پی می‌بریم که اصل پول کلاً از بين رفته است. اين مشکلی است كه صاحبان صندوق‌های قرض‌الحسنه با آن مواجه‌اند و در نتیجه به دنبال محل درآمدی برای خود هستند تا به سرمایه اول خود برسند.
اقتصاد دولتی، و مشکل منابع مالی صندوق‌های قرض‌الحسنه
مشکل ديگر این است كه از چه راهی می‌توان این خلأ سرمایه‌ای را جبران کرد. متأسفانه در نظام اقتصادی کنونی، فرصت‌های مساوي در اختيار همه افراد نیست تا همه مردم با خیالی آسوده به فعالیت اقتصادی بپردازند. حدود 75 تا 80 درصد فرصت‌هاي سرمايهگذاري و سوددهي در اختيار نهادهاي دولتي يا شبه‌دولتي است و تنها 20 تا 25 درصد در اختیار دیگران است. با این امکانات و فرصت‌های محدود، چگونه می‌توان به درآمدزایی و کسب سود پرداخت؟
به‌هرحال، در بیشتر موارد، به‌ویژه در امور خیریه، باید منابع مالي و راه درآمدزایی وجود داشته باشد تا در چنین فضای محدود اقتصادی بتوان به فعالیت پرداخت. اينها مشكلاتي است كه صاحبان صندوق‌های قرض‌الحسنه با آن مواجه‌اند. این صندوق‌ها مصداق امور خیریه‌اند و كار خير باید در كنار خود منابع مالی برای جبران خسارت‌های وارده داشته باشد. متأسفانه در کشور ما، چنین منابعی به‌سختی پیدا می‌شود؛ چراكه منابع خاص در اختیار افراد و نهادهاي خاص است.
رسالت شما مسئولان صندوق‌های قرض‌الحسنه این است که سعی كنيد با تأمین مالی خود، اين کمبودها را به‌گونه‌ای جبران كنيد و این کار خیر را ادامه دهید و مردم را از آن محروم نکنید. اين بالاترین كاري است كه شما ميتوانيد انجام دهيد.
سودآوری صندوق‌ها و خطر انحراف از هدف خیریه بودن آنها
نکته دیگری که لازم است تذکر داده شود، این است که گاهي اوقات ممكن است سرمايهگذاري در صندوق‌ها بيشتر شود و سود بیشتری به دست آید. باید بسیار مراقب بود که این سودهای زیاد، موجب تغییر مسیر نشود. بعضي از مؤسسات مالی، هنگامی كه به موفقیت‌هایی می‌رسند، صورت بانكي پيدا ميكنند. البته این مسئله، به‌خودی‌خود عيب ندارد؛ بانك‌ها ضرورت دنيای امروز و جامعه ماست؛ اما باید دانست که بسياري از مشکلات و گرفتاری‌ها از همين بانك‌ها ناشي شده‌اند. بنابراین باید بکوشید تا حتی‌الامکان این صندوق‌های قرض‌الحسنه حالت بانكي پيدا نکنند.
اين كار شما كار خير است. سعی کنید حیثیت خیریه بودن را به‌گونه‌ای در خودتان نهادينه کنید كه وقتی افراد دیگر بعد از شما مسئولیت‌ها را برعهده می‌گیرند، آنان نیز اين حيثيت را در نظر بگيرند. تأسیس چنين صندوق‌هایی کاری بسیار بزرگ و برای مردم بسیار مفید و کارگشاست و در واقع، يك صدقه جاريه است. بنابراین، سعی کنید با فراهم کردن مقدمات لازم، اين راه را ادامه دهيد و از تعطیل شدن آن جلوگیری کنید. امیدوارم خداوند شما را در این راه یاری فرماید. ان‌شاءالله.
والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته