بسم الله الرحمن الرحیم
مطالب پيش رو به مناسبت ياد و خاطره كلنگ زني مسجد اعظم قم توسط زعيم عاليقدر جهان تشيع حضرت آيت الله العظمي بروجردي قدس سره در روز یازدهم ذی القعده سالروز، ولادت با سعادت حضرت امام رضا (ع) ارائه ميگردد.
مسجد اعظم قم
مسجد اعظم قم که یکی از آثار بزرگ آیت الله العظمی آقای بروجردی است، در روز یازدهم ذی القعده سال 1374 مطابق 21 تیر ماه 1333 شمسی، سالروز، ولادت با سعادت حضرت امام رضا (ع)، طی مراسم با شکوه و جنب و جوش مخصوصی اولین کلنگ بنای آن به دست آیت الله بروجردی به زمین زده شد و بلافاصله شروع به کار ساختمان آن کردند.
قسمتی از محل ساختمان مسجد قبلاً خانه های شخصی و مسافرخانه بود و از لحاظ این که متصل به حر م مطهر حضرت معصومه (س) بود، بسیار بدنما می نمود. بعلاوه با این که شهر قم دارای مساجد بزرگ و کوچک بسیار است، مع الوصف در اعیاد و سوگواری ها، زوار در حوالی حرم و صحن حضرت معصومه از لحاظ محل سر پوشیده برای انجام فرائض دینی و سنن مذهبی سخت در مضیقه بودند. از این گذشته سه طرف صحن حضرت معصومه به وسیلۀ مدرسه فیضیه و میدان آستانه و خیابان صحن موزه احاطه شده و فقط یک طرف آن بود که با اتصال به مسافرخانه ها تاریک و تو در تو و بدنما و خانه های شخصی افراد، باعث نگرانی و ناراحتی عمومی بود.
آیت الله بروجردی که این ضرورت را به خوبی احساس فرموده بودند تصمیم گرفتند نخست مسافرخانه و خانه های افراد را خریداری نموده، سپس دستور دادند آنها را تخریب نموده و به جای آن یک مسجد بزرگ و آبرومندی که از هر جهت مناسب با احتیاجات مسلمین و زوار ومجاورین باشد مجهز به تمام لوازم و وسایل شایسته بنا کنند. چنان که گفتیم این تصمیم عملی گردید و شخصاً با اراده ای آهنین ودلی سرشار از توکل به خداوند متعال اولین کلنگ آن را به زمین زدند.
اینک این بنای با عظمت که وارد پنجاه و نهمين سال تأسیس خود شده و قسمت عمدۀ آن خاتمه یافته است، یکی از بزرگترین مساجد اسلامی و کم نظیر، و به طور مسلم یکی از افتخارات کشور و ملت ایران در نزد دوست و دشمن است.
محوطه مسجد اعظم، یک محوطه وسیع در یازده هزار متر مربع است که قسمتی زیر بنا و قسمتی صحن و قسمتی سایر متعلقات آن را تشکیل می دهد. نظر به این که زمین مسجد در کنار رودخانه قم قرار گرفته و شنزار است، هنگام بنا نخست پی ها را تا عمق دوازده متر بتون ریزی نموده و پس از پر کردن اطراف آن از شنهای رودخانه، شروع به ساختمان کردند.
ساختمان مسجد به سبک معماری اسلامی ایران و دارای دو شبستان بزرگ و گنبد عظیم و فضای زیرگنبد و دو گلدسته بسیار مرتفع می باشد. یکی از مزایای این بنای عظیم اینست که تمام آن، اعم از شبستانها و گلدسته ها و گنبد از بتون آرمه (سیمان مسلح) است و از این حیث بنیانی فوق العاده محکم است.
مسجد اعظم دارای کتابخانه مهم و مجهز داراي هفت سالن مطالعه و تجهيزات لازم براي نگهداري كتاب هاي خطي كه (شرح آن جداگانه داده شد)
سقف مسجد تمام از سیمان مسلح و پشت بام آن کاملاً مسطح و همواره است، تا در موقع گرمی هوا بتوان از آن استفاده کرد. گنبد مسجد از آهن و زیر و روی آن را آجر چیده و روی آخر آن را بنا است کاشی کاری نمایند، که فعلاً مشغول آن می باشند.
مصالحی که در این ساختمان با عظمت به کار رفته عبارت است از آهن (تیر آهن، آهنهای نبشی، آهن ورق، مفتول) و انواع مختلف آجر و موزائیک و کاشی و سنگ مرمر و سنگهای معمولی و سیمانهای معمولی و سفید و شیشه های معمولی و مشجر که همه از مرغوب ترین نوع خود است. پی های مسجد از سیمان مسلح و آهن برداشته شده و یک اسکلت عظیم آهنی تمام شبستان و گلدسته ها و گنبد را در برگرفته است. تمام دربهای مسجد و پنجره ها به جز درب ورودی غربی از آهن ساخته شده است، و اطراف شبستانها تا دو متر و نیم سنگ مرمر با نوار سیاه مخصوص نصب شده است.
گنبد عظیم مسجد که در نوع خود کم نظیر است از دو پوسته درونی و برونی تشکیل یافته و وسط آن خالی است، تا زیاد سنگین نشود. کاشی کاری توی گنبد به طرزی زیبا و بدیع که حاکی از منتهای ذوق و هنر است به اتمام رسیده و فقط مختصری از اطراف ضلعهای آن باقی مانده است.
سراسر گنبدها و محرابها و ایوانها با کاشیهای بسیار ظریف و کتیبه های زیبائی تزئین شده و شکوه خاصی به آنها بخشیده است. تمام دیوارهای مسجد و گنبد و گلدسته ها بناست کاشی کاری شود که فعلاً مشغول به این قسمت هستند، و غیر از کاشی کاری تقریباً دیگر کار مهمی از امور ساختمانی مسجد نمانده است.
میلیون است که تقریباً مخارج کاشی کاریهای مسجد خواهد بود. نظر به این که مصالح ساختمان مسجد را مسلمانان با حداقل قیمت بازار در اختیار مسجد گذارده اند و از طرفی هم کوچکترین حیف و میلی در وجوه و نحوۀ مصرف آن روی نداده است، لذا هزینۀ بنای یک چنین ساختمان با عظمت به این مبلغ بسیار کم رسیده است. قسمتی از این مبلغ را آیت الله فقید از وجوه بریه و بقیه را مردم متدین ایران و سایر نقاط شیعه نشین اعم از زن و مرد به مرور ایام پرداخته اند.
روز نخست که آیت الله بروجردی تصمیم به ساختمان این بنای باشکوه گرفتند سخنور نامی آقای فلسفی در رادیو تهران رسماً در ماه رمضان، ضمن سخنان خود آن را عنوان کرده و مردم مسلمان را در جریان تصمیم آیت الله بروجردی برای بنای مسجد اعظم گذاشتند؛ و این خود موجب شد که مسلمان با هیجان مخصوص و احساسات کم نظیری از این خبر مسرت بخش استقبال به عمل آوردند.
چه بسا افراد بی بضاعتی که در عین تندگدستی با شوق زیاد مبلغ مختصری پرداخته اند، تا در این افتخار سهیم باشند. و چه بسا مردان و زنان متمکن و متدینی که قسمت مهمی از ثروت خود را در این راه به حساب خدای بزرگ که همه چشم به رحمت و مغفرت او دارند نهاده اند، و چه بسا تجار معتبر و مردم با اخلاصی که بعلاوۀ کمک های مادی، به طور ناشناس آمده و در ردیف عمله و کارگران مسجد چند روزی نیز کار کرده، و سپس که شناخته شدند رها کردند، و بعضی هم تا کنون شناخته نشده اند.
آقای فلسفی تنها به همان سخنرانی رادیوئی خود اکتفا نکرد، بلکه در غالب مجالس و محافل و در فرصتهای مناسب از توجه دادن مردم مسلمان به این امر خیر و جلب مساعدت آنها فرو گذار نکردند. نویسنده در محافل متعدد کاملاً شاهد بوده و مانند همۀ کسانی که سخنور نامی آقای فلسفی را می شناسند عقیده دارد که ایشان در این بنای مجلل و غالب مساجد و مدارسی که از طرف آیت الله بروجردی ساخته شده سهم زیادی دارند.
برنامه ریزی ساخت شبستان مسجد اعظم
با توجه به اينكه تاریخ كلنگ زني مسجد اعظم به دست مبارك بنیانگذار مسجد، حضرت آیت الله العظمی بروجردی(ره)، مرجع عالیقدر شیعه به 11 ذي القعده سالروز تولد حضرت ثامن الائمه 1333 هجري شمسي بر می گردد، يعني نزديك به شش دهه از ساخت اين بناي عظيم گذشته است؛ از اينرو نياز مبرم به تعمیر و بازسازی ساختمان و تاسیسات مسجد احساس می شد، کار تعمیر و زیبا سازی شبستان ها به اهتمام و عنايت تولیت محترم مسجد حضرت آیت الله علوی بروجردی دامت برکاته و زیر نظر مستقیم ایشان در سال 1388هجري شمسي آغاز گردید. این کار با اقدام و هزینه یکی از اهل خیر انجام می پذیرد.
از آنجا كه مسجد اعظم به عنوان مسجد جامع، محل برگزاری مراسم اعتکاف، نماز جمعه و اجتماعات عظیم سیاسی و عبادی مردم و نيز بعنوان مکمل بیوتات حرم مطهر پذیرای خیل عظیم زوار ميباشد و علاوه بر این موارد، محل برگزاری دروس مراجع معظم تقلید است، از اينرو مسجد اعظم با توجه به موقعیت و جایگاه ویژه اي كه دارد مورد توجه تمامی طبقات مردم و از مهمترین مراکز حوزه علمیه محسوب می شود.
تولیت معظم مسجد، حضرت آیت الله علوی بروجردی(دامت برکاته) با توجه به آینده نگری و روشن بینی خاصی که از آن برخوردار هستند جهت سامان دادن به امور جاری مسجد و برنامه ریزی دقيق برای کار باز سازي و بهسازی خود شخصاً نظارت مستقيم داشته به هميين خاطر سعي بر اين بوده است كه قسمت هاي كلي، اعم از سازه و تاسیسات و تزئینات را به فراخور وسعت کار از گروههای مختلف اهل فن در هر بخش استفاده گردد و بهترین امکانات موجود در این امر به کار گرفته شود.
امکانات و مزایای ساخت شبستان هاي مسجد
طرح احیا و بازسازی کامل شبستان ها از عایق پشت بام گرفته تا سطوح داخلی، سقف، ستونها، کف، درب ها و همچنین تاسیسات اعم از سیستم آب و برق و تهویه طراحي جديد صورت گرفته است و سعی مهندسين و طراحان بر اين بوده است که از طرحهای اصیل معماری اسلامی اجرا گردد و حتی الامکان از عناصر و ويژگيهاي موجود در خود مسجد الهام گرفته شود.
در گذشته سیستم اطفاء حریق در مسجد موجود نبود که هم اكنون به مجموعه امكانات مسجد افزوده شده و همچنین علاوه بر بازسازی کامل سیستم روشنایی، سیستم نورپردازی براي مسجد طراحي شده به گونهاي كه نور و روشنايي در تمام مسجد به صورت يك نواخت ميباشد و از آنجا كه دروس مراجع معظم تقليد و مجالس متعدد و ويژه در مسجد برگزار ميگردد سیستم صوتی و تصویری پیشرفته ای تدارک دیده شده است. در بخش تزئینات نیز از کاشی كاري معرق و سنگهاي مرمر زيبا و حجاری و صنایع چوب در سطح وسیع و با ظرافت و دقت بالا استفاده شده است و شاید در مجموع ، تزئینات داخلی مسجد به این سبک در نوع خود بی نظیر باشد.
و نيز از فعاليت هاي صورت گرفته در مسجد اعظم توسط توليت محترم حضرت آيت الله علوي بروجردي دامت بركاته مي توان به موارد ذيل اشاره كرد:
1- بازسازي و بهينه سازي گنبد: شامل زير سازي و بهينه سازي و تحكيم بناي گنبد و تجديد كاشي كاري آن.
2- انتقال لوستر زيبا و جذاب كه توسط جناب آقاي جابر انصاري وقف مسجد اعظم شده بود كه به كمك ورثه آن مرحوم به اين مكان مقدس تحويل داده شد - كه گفته ميشود بزرگترين لوستر حال حاضر در جهان ميباشد- شايان ذكر است مراحل پياده كردن و سوار كردن اين لوستر عظيم 9 ماه طول كشيده است.
3- كاشي كاري گلدسته هاي كوچك مسجد اعظم. قابل ذكر است قسمت هايي از كاشي كاري حياط نيز هم اكنون در حال انجام مي باشد.
4- بازسازي و تجهيز كتابخانه مسجد اعظم و ساخت سر درب ورودي مسجد از سمت صحن جواد الائمه عليه الاسلام.
5- بازسازي و تجهيز شبستان دارتلاوه.
شايان ذكر است كه بعد از تكميل بازسازي و بهينه سازي شبستان شماره سه مسجد اعظم كه توضيح كامل آن در سطور بالا گذشت، بازسازي و تجهيز شبستان هاي شماره يك و زير گنبد نيز به همين طريق شروع خواهد شد.
از آنجا كه برخي از افراد خير و متدين تمايل به شركت در اين امر خداپسندانه و ماندگار دارند شماره حساب سيبا 0106931916004 بانک ملی ، به نام کمک های مردمی مسجد اعظم اعلام مي گردد.
.....................................................................................................................
بخشي از اين مطالب برگرفته شده از: كتاب مفاخر اسلام نوشته علي دواني، ج12، ص419 مي باشد.