بسم الله الرحمن الرحیم

  سخن ما درباره شرح دعای مکارم الاخلاق بود که از لسان مبارک امام سجاد ^{علیه السلام} صادر شده بود. امام ^{علیه السلام} در این فقره از دعا می‌فرمایند:

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ مَتِّعْنِي بِهُدًى صَالِحٍ لَا أَسْتَبْدِلُ بِهِ، وَ طَرِيقَةِ حَقٍّ لَا أَزِيغُ عَنْهَا، وَ نِيَّةِ رُشْدٍ لَا أَشُكُّ فِيهَا.[1]

توفیق خداوند در بهره مندی انسان از مسیر کمال

امام سجاد ^{علیه السلام} همه اينها را از خداوند طلب مي‌كنند، که اگر توفيق و عنايت تو نباشد من خودم نمي‌توانم اين مسير و سلوك را داشته باشم. من بنده ضعيفی هستم که توان تشخيص و توان حركت را بر اساس آنچه به نفع و مسئلت من هست، ندارم. خدایا تو هدایتی را نصيب من كن که دارای صلاحیت باشد.

وقتي صلاحيت به همراه هدايت باشد، به اندازه ظرفيت هر انسانی هدایت شایسته او داده خواهد شد. هر كسي با هر ظرفيتي اقتضا براي هدايت مطلق را ندارد و اساسا، هدايت مطلق براي اميرالمومنين ^{علیه السلام} و اهل بیت است و انسان عدی، توان آن هدايت را ندارد. من باید هدايتي را طلب کنم كه در حد و ظرفيت من باشد و براي من قابل تحمل باشد؛ چرا که من بيش از حد تحملم، نميتوانم اين هدايت را درك كنم و در آن مسیر سلوك كنم و لذا، باعث گمراهي من مي‌شود و در این مسیر، هيچ كسي بهتر از خداوند اعرف به ظرفيت من نيست.

توجه به ظرفیت انسانها در مقام هدایتگری

 از این رو، بسياري از اوقات، بزرگاني كه در حوزه‌ها، امر تربيت نفوس را برعهده داشتند اين نکته را دائم گوشزد مي‌كردند كه آنچه مقدمه اوليه هدايت هست، فقط انجام واجبات و ترك محرمات است و باید سعي كنيد و ملتزم باشيد تا واجبي ترک نشود و حرامي هم انجام نشود؛ اما در انجام مستحبات يا ترك مكروهات اگر زماني احساس كرديد كه داريد خسته مي‌شويد آن را رها كنيد؛ چرا که اين خستگي موجب بريدگي مي‌شود و وقتي خسته شديد، رها مي‌كنيد و كم كم این حالت بي‌اعتنايي و رخوت نسبت به انجام واجبات هم سرايت مي‌كند؛ به ویژه آنکه ظرفيت انسان اندازه محدودی دارد؛ مثلا اميرالمومنين ^{علیه السلام} قادر است که در هر شب هزارركعت نماز بخواند؛ اما چنین کاری از من بر نمي‌آيد و نماز براي من تكلف است؛‌ چرا که اميرالمومنين ^{علیه السلام} به حقيقت نماز رسيده و آیه «اياك نعبد و اياك نستعين» را با همه وجودش درك مي‌كند و مي‌داند که كجا ايستاده و با چه کسی سخن می‌گوید.

ما اگر بخواهيم این معنا را تنزل بدهيم مثل این است که اگر يك بزرگی يا يك مرجع تقليدي به ما اجازه دهد كه نزد او باشيم و با او صحبت كنيم، چقدر از اين امر لذت مي‌بريم؛ اما  مواجهه و تخاطب با خدا را نمي‌فهمم و نمی‌توانیم آن را درك كنیم؛ در حالی که اين شخص بزرگ در مقابل عظمت خداوند چیزی به حساب نمی‌آید.

نماز به این معناست که خداوند بزرگ، به ما اجازه داده كه ما به خدمتش برسيم و بي‌پرده در مقابلش بايستيم و بعد از آنكه به نام او آغاز كرديم و حمد او را گفتيم، بدون واسطه بگوييم «اياك نعبد  و اياك نستعين، اهدنا الصراط المستقيم» و اين اجازه براي اهلش كه ظرفيت دارند لذت ايجاد مي‌كند. انسان باید تلاش كند تا با رياضت، پاي بر روي نفس خود بگذارد تا ظرفيت او بالا برود.

بالا رفتن ظرفيت انسان هم به پول و شان اجتماعي نيست. اميرالمومنين ^{علیه السلام} قبل از وقوع جنگ صفين، برای همه اصحاب پیامبر ^{صل الله علیه و آله} حتی نسبت به معاویه هم دعا به هدایت می‌فرمود و همانطور که نوح و يونس برای قوم خود دعا مي‌كردند؛ در حالی که مردم خیلی نسبت به حضرت نوح جفا کردند تا جایی که گاه، در زير سنگ‌هايي كه به او مي‌زدند، مدفون مي‌شد ولی در همان وقت، می‌دیدند که لب‌ها و دهان او حركت مي‌كند و مي‌گويد: «اللهم اهد قومي فانهم لايعلمون فانهم لايعقلون».

امام ^{علیه السلام} هم از خداوند هدايت را مسئلت مي‌كند، اما هدايتي كه كلمه صالح به دنبال آن باشد؛ هدايت راهنمايي است ارائه است و در مقام ارائه نمي‌شود که همه چيز را به همه كس گفت.

                        اسرار دل پاكان با پاكدلان گوييد،                          كه در دل نامحرم اسرار نمي‌گنجد

برخی ظرفيت ندارند و اگر خداوند به آنها عنايت می‌كند باید در حد ظرفيت آنها باشد كه بتوانند آن را حفظ كنند؛ چرا که ظرفيت هدايت بالاتر را ندارند.

خدا ستار العيوب است و از بنده‌اش هم مي‌خواهد که تعبد و بندگي نسبت به او داشته باشد و اين حالت ستاريت را داشته باشد؛ یعنی اگر هم بنده با ديده دل یا با چشم خودش ببيند که اين فرد گناه مي‌كند، بايد آن را بپوشاند و حق ندارد غیبت کند. غيبت همین است که من خلاف دیگران را در ملا عام بیان کنم و تهمت از آن بدتر است که هیچ خلافی در او نبوده و در مورد او بدگویی کنم.

   ما باید همین مقدار از معارف صحیفه سجادیه را منتشر کنیم و در ایام شهادت امام ^{علیه السلام} از ایشان تجليل كنيم. ما با وجود این همه معارف این گونه عمل می‌کنیم ولی باید به خودمان بياييم. ما ادعیه‌ای داریم که ثروت و غنای واقعی است که حتی يك کلمه از اين دعاها را وهابيها و مسیحی‌ها ندارند، ولی اینک در دسترس ما قرار دارد.

به هر حال، ما هيچ چاره اي نداریم كه از خدا همينگونه در خواست كنيم: «و متعني بهدي صالح» و بيشتر از اين نمي‌خواهيم.

والسلام عليكم ورحمة ‌الله وبرکاته