چطور شد که جنابعالی برکتاب «شکوه یاس » مقدمه نوشتید ؟

من به طور معمول برکتاب ها مقدمه نمی نویسم ولی دیدم افراد گروه بسیار زحمت کشیده اند و این کتاب  از حیث خط ، ترجمه و تذهیب بسیارعالی و زیبا از کار درآمده ومن حیفم آمد که در مقابل این تلاش ها سکوت کنم وچیزی ننویسم .

به همین خاطر براین کتاب  مقدمه ای نوشتم ودرآن به مسائلی که خطبه حضرت زهرا(س) دربرگیرنده آن مسائل است  اشاره کردم .

حضرت زهرا(س) دراین خطبه به چه مسائلی اشاره کردند؟

حضرت زهرا (س)در این خطبه پیامی را به مردم می دهند و بعد هنگامی که زنان مدینه برای عیادت ایشان آمده بودند آن پیام را تکمیل می کنند در واقع این پیام از توطئه ای درحال شکل گیری پرده برمی دارد وحضرت صدیقه کبری درباره این  توطئه  مطالبی را بسیار صریح و بدون هیچ واهمه ای بیان می کنند. ایشان درخطبه خود می فرمایند که بعد از رحلت پیامبر(ص)مسیراسلام درحال تغییراست.

حضرت زهرا به مردم هشدار می دهند که هوشیار باشید که جاهلیتی بعد از اسلام دارد به وقوع می پیوندد این درحالی است که پیامبر مبعوث شد تا شما از جاهلیت خود واز بنده زر و زور بودن دست بردارید و مطیع خداوند شوید اما دوباره بعد از رحلت پیامبر دوباره همان بت ها درقالب زر و زور شکل می گیرد. پس هوشیار باشید که این بار به مقصد نمی رسد و تنها شما هستید که می توانید جلوی این واقعه را بگیرید. حضرت زهرا دراین خطبه به مردم تاکید می کنند که اگر آرام بنشینید و در مقابل آنان سکوت کنید مقصرهستید و فردا هم خود شما قربانی می شوید اگر سکوت کنید شما را بشارت می دهم به شمشیر خونریزی که بالای سرشما افراشته خواهد شد واستبداد ظالمینی که مستبدانه برشما حکم خواهند راند «وأبشروا بسيف صارم ، وسطوة معتد غاشم ، وبهرج شامل ، واستبداد من الظالمين»[1] باید گفت درهیچ متنی به این صراحت چنین  مطالبی بازگو نشده است ولی متاسفانه این پیام شنیده نشد ومردم این پیام را درک نکردنداما همه این پیش بینی هایی  را که حضرت دراین خطبه اعلام کردند با فاصله کوتاهی در زمان بنی امیه عینا به وقوع پیوست وبعد از چند سال معاویه در همین شهرمدینه درمسجد پیامبر(ص )روی منبرمی رود ومی گوید من نه به نمازتان ونه به روزه تان کاری ندارم قصد من از جنگیدن با علی ابن ابی طالب مسلط شدن برشما بود و باز تقریبا 50سال بعد ازاین خطبه یزید مدینه را قتل عام کرد و فجایع دردناکی را به وجود آورد.

درتاریخ آمده است که در زمان همین امویان کسی مثل حجاج بن یوسف زندانی ساخت که سقف نداشت  یعنی آنقدر زندانی داشت که فرصت نمی کرد ساختمان های تازه برای آنها بسازد یک دیواری دورتا دور کشیده بود و زندانی ها در سرما وگرما  بدون لباس وعریان شب و روز را می گذراندند وفقط گاهی به آنها غذا می داد، تعداد این زندانی ها را 100هزار نفر درکوفه نوشته اند.

بنابراین پیش بینی حضرت زهرا درست از آب درآمد.

خطبه فدک با این همه غنا در محتوا چه تاثیری برمردمان آن زمان داشت ؟

ما نمی توانیم بگوییم هیچ تاثیری نداشت افرادی بودند که بعد از این خطبه حرف زدند ، از حضرت فاطمه(س)دفاع کردند ایشان هم اقداماتی انجام دادند به در خانه مهاجر و انصار رفتند وآنها را به ایستادگی دعوت کردند ولی دو مسئله وجود داشت که مانع از اقدام کارساز مردم می شد: اول تشدید جو اختناق درجامعه بود و دوم حزب هایی دراسلام به وجود آمدند که پیش از رحلت ایشان تشکل خود را محکم کرده بودند این ها از قبل برنامه داشتند خداوند در روز غدیر برای پیامبر وحی می فرستند که «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک وان لم تفعل فما بلغت الرسالاتک والله یعصمک من الناس »

خداوند ازاین مردم حفاظت می کند.  درهمه تفاسیر، ناس به معنای مردم است ومردم همین مسلمانان بودند نه کفار و این نشان از زمینه چینی برای اختناق حتی در زمان خود پیامبر است چون قبل از خطبه غدیر در مني وقتی پیامبر حدیت « إني تارك فيكم الثقلين ، ما إن تمسكتم بهما لن تضلوا ، كتاب الله ، وعترتي أهل بيتي ، وأنهما لن يفترقا ، حتى يردا علي الحوض » [2]را خواند جریانی در برگرفت که ایشان می خواهد پسرعمویش را جانشین خود کند و ما نمی گذاریم یعنی این نشان دهنده قدرت همین جریان ها بودلذا خداوند به پیامبر فرمود من از این مردم حفاظت می کنم.

 دومین مسئله بافت قبیله ای بود که در بین اعراب رواج داشت. در فرهنگ قبیله ای اگر رییس قبیله تصمیمی می گرفت بقیه اعضا باید تبعیت می کردند وآن کسانی که دست اندر کار بودند روسای قبایل را دور هم جمع کرده و با وعده و وعید آنها را با خودشان همگام کرده بودند البته با این وجود حضرت زهرا به در خانه بعضی از روسای قبایل رفتند و با آنها صحبت هایی کردند و حتی این حرفها در تاریخ هم ثبت شده ولی این اقدامات ثمری نداشت.

فدک طبق چه حکمی به حضرت زهرا(س)تعلق پیدا کرده بود؟

در جنگ هایی که خود پیامبر حضور داشتند زمین هایی به دست می آمد که جز غنایم بود و غنایم هم  به مردم تعلق داشت. اما یک سری زمین هایی وجود داشت که صاحبانشان آن  ها را رها کرده و رفته بودند این  زمین ها برای رهبر و امام مسلمین بود فدک جز همین زمین های رها شده بود که به پیامبر تعلق پیدا می کرد  و ایشان هم  این زمین را به حضرت زهرا بخشیدند.[3] از لحاظ فقهی اگر چیزی را فرد در زمان حیات خود به شخصی از ورثه خود ببخشد جدای از ارث است وبعد از مرگ شخص دیگر مال بخشیده  شده بین ورثه تقسیم نمی شود چون بخشش یا هبه یک عقد شرعی است. حضرت زهرا(س) خود در این رابطه می فرمایند: فدک هدیه پیامبر در زمان حیاتش به من بود.

فدک هیچ وقت به حضرت زهرا(س) برنگشت ؟

چندین  سال بعد از شهادت حضرت زهرا(س) در زمان امام محمد باقر(ع) عمربن عبدالعزیز که یکی از امویان بود قرار ملاقاتی  با امام محمد باقر (ع) گذاشت و گفت که این فدک را از شما غصب کردند و من می خواهم آن را به شما برگردان.  معروف است که امام محمد باقر(ع) فرمودند: شما توجه دارید حدود فدک چقدر است؟ او گفت: نه.

  امام نقشه ای برداشتند و خطی دور تمام کشورهای اسلامی کشیدند و فرمودند فدک این هست، نه صرفا آن مزرعه. عمربن عبدالعزیر چون نمی خواست تمام آن کشورهای اسلامی را به حضرت بازگرداند از باز پس دادن فدک منصرف شد.

آیا خطبه فدکیه دچار تحریف شده؟

چنین چیزی شنیده نشده چون تحریف باید علامتی داشته باشد، یعنی مثلا بعضی نکته ها با بعضی نکته های دیگر مطابق نباشد، یا بی تناسبی وجود داشته باشد درحالی که آن نقل هایی که به ما رسیده یک مضمون واحد دارد و استدلالی که در آن وجود دارد بسیار محکم و متین است و نشان از تسلط به قرآن دارد که ممکن نیست از کسی جز حضرت زهرا(س) نقل شده باشد. و نکته دیگر اینکه ائمه اطهار به دلیل علاقه بسیاری که به حضرت زهرا(س) داشتند اهتمام ویژه ای در نگهداری و نقل این خطبه داشتند و فرزندان خود را به حفظ این خطبه تشویق می کردند.

منابع این خطبه از کجا ذکرشده است ؟

این خطبه یکی از ارزشمندترین میراث شیعه است و ارزش بسیار بالایی دارد چون به غیر از اینکه در بین شیعیان نقل شده اهل تسنن هم این خطبه را نقل کردند. یکی از راویان این خطبه شاگرد امیرالمومنین ابن عباس است که ایشان هم آن را از حضرت زینب نقل کرده اند باید توجه داشت که حضرت زینب در زمان نقل خطبه چهارساله بوده اند و این نشان از حافظه قوی ایشان دارد .[4]

اهمیت این خطبه درچیست؟

عمده اهمیت این خطبه ازجهات تاریخی آن است این خطبه درتاریخ ودر علم کلام بسیار مورد توجه می باشد چون تمام ریشه ها را بیان می کند. حضرت زهرا (س) مثل یک تحلیلگر سیاسی حاذق که نه تنها قدرت تحلیل مسائل روز جامعه را دارد بلکه قدرت پیش بینی فوق العادهای  نسبت به آینده دارد  مسائل را بیان می کنند وما می دانیم که درتاریخ  دقیقا همه این پیش بینی ها به وقوع می پیوندد استدلال های آن حضرت مثل استدلالشان درمورد ارث درفقه استفاده می شود.

این خطبه از لحاظ ادبی چه ارزشی دارد ؟

این خطبه از لحاظ کلامی، ادبی و لفظی زیبایی فوق العاده ای دارد. کتابی با عنوان« بلاغات النساء» تاليف  أبوالفضل أحمد بن أبي طاهر، معروف به ابن طيفور كه در قرن سوم هجری  نگاشته شده و کلمات بلیغ و بدیعی را که از زنان نقل شده جمع آوری کرده است این خطبه به عنوان شاهکارهای ادبی بانوان در آن کتاب نقل شده است.

و درآخر چاپ کتاب هایی مانند «شکوه یاس » چه اهمیتی دارد؟

ازاین نظر اهمیت دارد که این کتابها به داخل خانه های مسلمانان برود و مورد جلب توجه عموم قرار بگیرد. گاهی بعضی از مردم هرکتابی را با هر چاپ وخطی مطالعه نمی کنند ولی وقتی این کتابها با چاپ و خط و تذهیب زیبا و چنین ترجمه روانی  به بازار نشر عرضه شود طبیعتا تاثیر بیشتری خواهد داشت و بهانه ای برای مطالعه می شود. مشابه این کتاب ها در مورد زیارت عاشورا و زیارت جامعه کبیره هم صورت گرفته اما در مورد خطبه فدک این کار صورت نگرفته بود البته من به دوستانی که  کتاب «شکوه یاس» را تهیه کردند توصیه کردم که درمورد خطبه غدیر هم چنین کاری را انجام بدهند وامیدوار هستم که این امر هم محقق شود.