اعوذ بالله من الشيطان الرجيم

بسم الله الرحمن الرحيم

زينب كبري، مصداق بارز عارف به زمان

انسان بايد به گونه­ای خود را تربيت كند كه مطابق با شرايط زمان و مكان باشد؛ البته مطابقت با شرايط زمان و مكان، به ­هيچ­ وجه به معناى تابعيت از آن نيست؛ بلكه مقصود آن است كه فرد بتواند در مقابل حوادث مقاومت و ايستادگى داشته باشد. همين معنا در يكى از سخنان امام على (عليه السلام) ديده مى‏شود: «مَنْ عَرَفَ الْأَيَّامَ لَمْ يَغْفُلْ عَنِ الِاسْتِعْدَاد؛[1] آن كه روزگار را بشناسد، از آمادگى(براى برخورد با حوادث احتمالى) غفلت نمى‏ورزد». مقصود از اين روايات اين است كه شرايط زمانى، فرد را تحت تاثير قرار ندهد. روح فرد بايد به چنان تكاملى رسيده و يا چنان وسعتى يافته باشد كه قدرت درك و تحمل هر ناملايمى را داشته باشد و بتواند در فراغت و نهايت آسايش و آسودگي براى هر مشكلى چاره‏اى بينديشد.

در همين رابطه امام على (عليه السلام) امير المؤمنين فرمودند: «يَا كُمَيْلُ إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ أَوْعِيَةٌ فَخَيْرُهَا أَوْعَاهَا؛[2] اى كميل هريك از اين قلب‏ها ظرفيتى دارند و برترين آن­ها با ظرفيت‏ترين آن­هاست». و همچنين مي­فرمايد: «أعرف الناس بالزمان من لم يتعجب من أحداثه داناترين افراد نسبت به زمان کساني هستند که حوادث زمان آنان را غافلگير و شگفت زده نکند.»[3] هرچه تحمل و ظرفيت فرد كمتر باشد، حوادث و وقايعى كه برايش پيدا مى‏شود غير منتظره‏تر است؛ وقتى غير منتظره بود، غافلگير كننده است و فرد غافلگير شده نمی­تواند تصميم درستی بگیرد.

 حضرت زينب تكميل کننده واقعه كربلا

بيان احاديث فوق به مناسبت بزرگداشت مقام حضرت زينب (سلام الله عليها) است كه يادآور حوادث و وقايعى است كه بعد از عاشورا براى تتميم و تكميل داستان كربلا به وجود آمد. داستانى كه قهرمانان آن با رسائى هر چه تمام­تر به ابلاغ پيام سيدالشهداء(عليه السلام) در واقعه عاشوراء پرداختند و فرياد حق ­‏طلبى امام خود را در گوش تاريخ جاودانه كردند؛ يكى از این قهرمانان، جانشين و فرزند امام، و ديگرى خواهر امام و دختر على و فاطمه(سلام الله عليهما)  بود. آنها مصداق بارز عارفان به زمان و تجسّم عينى «اعرف الناس» در احاديث فوق الذكرند كه حوادث زمان، غافلگيرشان نكرد؛ بلكه رفتار آنها بود كه حادثه ­سازان را به شگفتى واداشت و در برابر عملكرد آنها غافلگير شدند. زينب كبرى(سلام الله عليها) در تمام فرازهاى داستان كربلا چه مى‏كند و چه مى‏گويد كه دشمن به زانو در مى‏آيد؟ در كوفه، مجلس عبيدالله، دروازه شام و مجلس يزيد، تمام گفتار، كردار و حالات حضرت عقيله بنى هاشم، زينب كبرى (سلام الله علیها) تجسمى از گفتار امير المؤمنين است که فرمود:«مَنْ عَرَفَ الْأَيَّامَ لَمْ يَغْفُلْ عَنِ الِاسْتِعْدَاد». چنان با آمادگى سخن مى‏گويد كه دشمن مجبور به خضوع مى‏شود و لب به اعتذار مى‏گشايد و در مقابل قدرت روحى اين بانو چنان خود را مى‏بازد كه در تصور نمى‏گنجد.

یزید بر تخت بيداد و سرمست از پيروزى

از يك طرف يزيد در منصب سلطانى كه مرزهاى كشورش از اروپا تا سرزمين سند در هندوستان امتداد دارد و ايران پهناور يكى از استان­هاى آن به شمار مى‏رود، بر تخت بيداد خود با نخوت و تكبر تمام و سرمست از پيروزى ظاهرى، تكيه داده است. قدرت سياسى او هم در حدى است كه سبط و نوه پيامبر اسلام را مى‏كشد و كسى هم جرئت اعتراض ندارد. در مجلس او علاوه بر مقامات داخلى كشورى و لشكرى، بسيارى از سفراى خارجى - از جمله سرجون در كسوت سفير روم- در مجلس حضور دارند.

در مقابل حضرت زینب (سلام الله علیها) بانويى است كه چهل روز تحت فشارهاى مختلف جسمى و روحى بوده، رنج سرپرستى كودكانى را به عهده دارد كه در مقابل چشمانشان، پدر و بردارهايشان كشته شده‏اند و نيز اغلب تشنه و گرسنه نگه داشته شده‏اند، اراذل آنها را هتك و تحقير کرده­اند و شايد - به قول تاريخ- حجاب و معجر از سرشان برداشته‏اند و هزار ظلم و تعدى ديگر به ایشان شده باشد. صدای او در مجلس يزيد، همان ندایی است كه سيدالشهداء در ميدان جنگ بلند كرد؛- نداى «هَل مِنْ نَاصِرٍ يَنْصُرْنِي»- زينب كبري(سلام الله علیها) در مجلس يزيد سر مى‏دهد، حضرت زينب بدون توجه به حشمت و جلال ظاهرى يزيد و بدون آن كه خود را ببازد، به بيان كلمه حق بر مى‏خيزد: «أَفْضَلِ الْجِهَادِ كَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ سُلْطَانٍ جَائِر[4]» در مجلس يزيد حضرت زينب فريادى زد كه نه فقط در تاريخ اسلام و ديگر اديان بى نظير است، بلكه در تمام تاريخ مبارزاتى دنيا نظيرى ندارد.

اعتراف به گناه ناكرده و تصيفه حساب حزبى

اعتراف به گناه ناكرده - اين داستانى است كه به خواندن و شنيدنش مى‏ارزد- زماني كه استالين سكان رهبرى اتحاد جماهير شوروى را به دست گرفت - بنا به دلايلى كه عمده آن حفظ قدرت خود بود- اقدام به يك تصيفه حزبى جدى كرد به نحويي كه بسيارى از همفكران و همكاران خود را كه در رده‏هاى عالى حزب كمونيست بودند، در بر گرفت تا جايي كه به زندانى شدن و تحت شكنجه قرار گرفتن آنها انجامید. با كمال تعجب و حيرت كساني كه از نظر شخصيتى در حد و اندازه رهبران درجه يك حزب - مثل لنين- بودند، چنان تحت شكنجه‏هاى جسمى و روحى استالين قرار گرفتند كه درمانده شدند و در رسانه‏هاى گروهى آن زمان - خصوصا راديو مسكو- به گناه ناكرده‏اى، مثل خيانت و داشتن روابط پنهانى با امپرياليسم امريكا اعتراف مى‏كردند. يكى از آنها فردى بود به نام بوخارين كه هشتاد سال سن داشت و در واپسين روزهاى حيات خود بود؛ اما نتوانست مردانه مرگ را بپذيرد و تسليم استالين نشود و ذلتى را پذيرفت كه هيچ سودى نداشت. بد نيست بدانيم اينها رهبران يكى از انقلاب‏هاى بزرگ قرن بیستم هستند كه به عنوان يك فصل مهم در تاريخ مورد توجه است و حدود صد سال در نيمى از دنيا تأثير غير مستقيم داشت. هنوز هم كشورهايى تحت نظام و برنامه كمونيسم در دنيا  هستند كه تحت تأثير انقلاب اكتبرى كه اينها رهبران آن بودند، شكل گرفته و موجوديت يافته‏اند.

حضرت زینب نمایش كوه اراده و استوار

زينب كبري(سلام الله علیها) در نهاد خود چه داشت كه آن­ همه داغ، شكنجه و تحقير نه ­تنها او را نشكست، بلكه كوه اراده استوار زينب را به نمايش گذاشت؟ شكنجه‏هاى روحى كه حضرت زينب ديد، به ­مراتب سخت‏تر و سنگين‏تر از شكنجه‏هاى جسمى حضرت سيدالشهدا (عليه السلام) بود. زينب كبري از اندوه كودكان يتيم رنج مى‏كشيد و همچنين ناله‏هاى اطفال كه از تشنگى، گرسنگى و ضرب تازيانه بود، جگرش را مى‏خراشيد. آنچه كه بايد به آن توجه داشته باشيم و از يادم نبريم آن است كه زينب كبري يك زن است و زن درياى احساس و عاطفه مي­باشد، و در اين روزها عواطف و احساساتش به ­شدت جريحه­دار شده. آنچه بيشتر باعث روشن شدن رنج و اندوه زينب كبري ميشود اين نكته تاريخي است كه پيغمبر در روز درگذشت فرزند دلبندش ابراهيم بسيار گريست، تا آنجا كه برخى از اصحاب گفتند: يا رسول اللّه،‏ همه ما بايد شکیبایی را از شما بياموزند؛ پس چرا شما آنقدر گريه مى‏كنيد؟ حضرت در جواب فرمودند: اين ناشكيبائى نيست، عاطفه است؛ فرزندم از دنيا رفته، دلم مى‏سوزد و مى‏گريم.

بايد توجه داشت زينب كبري نه يك فرزند، بلكه برادراني همچون حضرت ابي عبدالله الحسين (عليه السلام) و حضرت قمر بني هاشم اباالفضل العباس و سه بردارش، دو فرزند خود، برادرزادگانى چون على اكبر و قاسم يادگار امام حسن و هفتاد شيعه مخلص را از دست داده است؛ آيا تحمل اين همه داغ براى زنى در سنين نزديك به كهولت، آسان است؟ در خمير مايه و جان حضرت زينب چه نهفته بود كه با صلابت و شهامت در مجلس يزيد مى‏گويد: «أَ مِنَ الْعَدْلِ يَا ابْنَ الطُّلَقَاء». همچنين در مجلس عبيداللّه‏ كه پستى را به حداكثر رسانيد و به جاى رعايت حال اين بانوى داغديده بى­شرمانه خطبه خواند كه «الحمد للّه‏ الذى فضحكم ...» و با نهايت استحكام و حتى بدون لرزش صدا مى‏فرمايد: اى عبيدالله، «مَا رَأَيْتُ إِلَّا جَمِيلا[5]». حضرت زينب از رسول خدا (صلي الله عليه وآله) قوى‏تر و محكم‏تر نيست؛ و همچنين مانند رسول خدا عاطفه و دلى پر از درد دارد. او از زخم زبان­ها و بى­وفایى‏ها ملول و اندوهگين است؛ اما زينب كبري، دختر على بن ابي­طالب(عليه السلام) است و هدفش چنان عظيم است كه هر صدمه و رنجى براي رسيدن به اين هدف، در نظرش متعالى و زيباست. او نمى‏گويد رنج­ها را تحمل كرديم و صبر را پيشه ساختيم؛ بلکه سخنش این است که اصلاً ناملايمى نديدم؛ هرچه ديدم، همه زيبایى بود. ای عبید الله، تو مى‏گویى خداوند ما را خوار كرد؟ اما من فقط زيبایى و جمال ديدم و آنچه خداوند براى بندگان برگزيده‏اش مى‏خواهد، براى ما خواست.

زینب کبری مصداق فرمایش امیر مومنان

اين مصداق همان فرمايش امير المؤمنين است که فرمود: «أَعْرَفُ النَّاسِ بِالزَّمَانِ مَنْ لَمْ يَتَعَجَّبْ مِنْ أَحْدَاثِه[6]» و «عَرَفَ الْأَيَّامَ لَمْ يَغْفُلْ عَنِ الِاسْتِعْدَاد». زينب كبرى - سلام اللّه‏ عليها- روزگار خود را شناخته و از دشمن و حركاتش به قدر كافى اطلاع دارد پس آنچه حضرت زينب مى‏گويد و راهى كه آن حضرت مى‏گشايد، آن­چنان حساب­ شده و دقيق است كه نه­ فقط آن روز، بلكه براى هميشه تاريخ بنى­اميه را رسواى خاص و عام کرد.

خطبه امام زين العابدين رسوا کننده بنى­اميه

امام سجاد (علیه السلام) در مسجد اموى رو به يزيد كرد و فرمود: اجازه بده بالاى اين چوب­ها بروم (آقا منبرى را كه بر فرازش مناقب آل اميه و فرزندان ابى سفيان گفته شود، منبر نمى‏داند). يزيد اجازه نداد (و از نظر حفظ منافع و سياست فردى حق با او بود). برخى از حاضران گفتند: بگذار برود؛ مگر يك جوان ستم ­كشيده چه مى‏خواهد يا مى‏تواند بگويد؟ يزيد گفت: اجازه نمى‏دهم؛ من چيزى را مى‏دانم كه شما نمى‏دانيد. آنها آقا امام سجاد (علیه السلام) را نمى‏شناختند؛ زیرا تبليغات در شام عليه خاندان رسالت، بسیار شدید بود. تبليغات منفى به حدى بود كه وقتى امير المؤمنين در مسجد كوفه به شهادت رسيد، مردم شام با تعجب مى‏پرسيدند: مگر على نماز مى‏خواند؟ آنها تصور نمى‏کردند كه امام على بن الحسين (علیه السلام) در اين مجلس بتواند آن طوفان را ايجاد کند؛ ازاین­رو آن­قدر اصرار كردند تا يزيد مجاب و مجبور شد اجازه دهد؛ اما پیش از قرار گرفتن امام علیه السلام بر فراز منبر مسجد اموى گفت: مى‏دانم كه اين جوان از منبر به زير نخواهد آمد مگر آنكه آل ابى­سفيان را رسوا کند؛ بعد از خطابه امام زين العابدين (علیه السلام) نیز، واقعا آل اميه و ابى­سفيان رسوا شد.

عجز و ناتوانی دشمن در برابر اراده استوار

چرا اهل بيت، تحت تأثير شرائط دشمن قرار نگرفتند و اگرچه اسيرشان بودند، تسليم خواسته‏هاى آنها نشدند؛ حتى زنان و كودكان خردسال آنها هم با وجود تمام ستم‏ها و شكنجه‏ها، سخنی نگفتند و يا حركتى نکردند که از ضعف و سستی در آنها حکایت کند. امام زين العابدين (علیه السلام) مي­فرمايد: ما را با ريسمانى به بند كشيده بودند كه يك سر آن به بازوي عمه‏ام زينب، و سر ديگر آن به بازوي من بسته شده بود. كودكان و زنان در وسط اين بندها اسير، و روزها بود كه غذايى نخورده بودند و در رنج، زحمت و شكنجه به سر  مي­بردند [7]؛ اما حتى يك كلمه كه حاكى از عجز باشد، از دهانشان بيرون نيامد.

تربيت علوى و فاطمى خاندان رسول اللّه‏ چنان در وجود آنها تأثير كرده بود كه آرزوى هرگونه سوء استفاده از اسرا را براى دشمن غير ممكن كرد و بقاى دين پيامبر و هدفى را كه امام حسين (علیه السلام) برای آن قيام كرد، جاودانه ساخت. دامنى كه امام حسين را پرورد، حضرت زينب را هم پرورش داد تا حركتش پس از واقعه كربلا نشر پيام عاشورا را تضمين کند و سر فصل قيام‏هاى ديگرى چون نهضت توابين باشد. نهضت توابين، در از سخنرانى حضرت زينب كبرى (سلام اللّه‏ عليها) سرچشمه گرفته بود. درعصر عاشورا عده‏اى از نويسندگان نامه به امام حسين جمع شدند و براى خون­خواهى امام حسين و جبران تقصير خود در همراهى نکردن با حضرت در عاشورا هم­پيمان شدند؛ اما آنچه آنها را در اجراى پيمانشان مصمم كرد، نشأت­گرفته از خطابه زينب -سلام اللّه عليها-‏ است.

آنها كه به سوريه براى زيارت حضرت زينب مشرف شده‏اند، شايد بدانند كه در خيابان شارع­الامين[8] اثرى باستانى با قدمتى حدود دوهزار ساله به نام دروازه ساعات موجود است. فاصله این دروازه تا محل كاخ يزيد در كنار مسجد اموى با پاى پياده، حدوداً 10 الى 15 دقيقه بيشتر نيست. چه مراسمى برگزار كردند و اين نمايش قدرت چقدر برايشان اهميت داشت كه این مسیر، از صبح تا بعد از ظهر به طول انجاميد. تعداد جمعيّتى كه در آن روز در دمشق گرد آوردند -با توجه به امكانات آن روزگار و نگه­دارى كاروان اسرا پشت دروازه ساعات تا طلوع آفتاب- حكايت از تلاشى است كه دشمن براى تخريب روحيه اسرا و نمايش قدرت خود به كار بست. خدا مى‏داند كه زينب كبري و حرم رسول اللّه‏ از اين ستم خصم چه كشيدند و چه خون جگرى خوردند! اما امام سجاد و حضرت زينب اين حركت تخريبى دشمن را به فرصتى تبليغى بدل كردند كه هنر بسيار بزرگى است. دشمن غدار قسم­خورده چنان فضا را با تبليغات دروغين خود مسموم كرده بود كه مثل سهل ساعدى كه از صحابه پيغمبر به شمار مى‏رفت، در برخورد اولیه آل رسول را لعنت كرد؛ اين قهرمانان كه ذخيره الهى براى اين روزها بودند، اين فضاى مسموم غير قابل تنفس را به فضایی عليه بنى­اميه، آل ابى­سفيان و آل مروان تبدیل کردند؛ ازاین­رو سهمى كه امام سجاد (علیه السلام) و حضرت زينب كبرى (سلام اللّه علیها)‏ در قيام امام حسين دارند، نبايد ناديده گرفته شود؛ بايد سهم آنها و نقشى كه در ماندگارى و ارسال و انتشار پيام قيام كربلا داشتند، گرامى داشته شود.

مطلب ديگرى كه از حركت شجاعانه و مسئولانه امام زين العابدين و عمه سادات زينب كبرى(علیهما السلام)  بايد آموخت، تلاشى است كه در تبليغ به كار مى‏برند. در بين تمام مخالفان با قدرت و استحكام و همتى شگرف و عميق و منطقى استوار و بيانى مناسب حال، بدون توجه به خشم و نفرت دشمن سخن مى‏رانند و دين را به پيش مى‏برند.