بسم الله الرحمن الرحيم

دوران امام عسکری(ع) و افزایش فشار بر شیعه

وجود مقدس امام حسن عسكري ـ علیه‌السلام ـ  دوران 28 ساله خود را در غربت مضاعفي سپري كردند. دوران نزدیک به غيبت، اوج غربت امامان شیعه بود. پس از جریان سفر امام رضا ـ علیه‌السلام ـ به ايران، امامان بعدی که ابناء الرضا خوانده می‌شدند، هیچ‌گاه نتوانستند با آزادي زندگي و فعالیت كنند. فشار عجيبی بر ایشان بود؛ به گونه‌ای که حتی بازگشت به مدينه، جز در موارد بسیار محدودی برای ایشان ممکن نبود. چنان‌که نقل شده است، امام حسن عسكري ـ علیه‌السلام ـ که در يك محيط پادگاني در سامرا محبوس و تحت نظارت بودند، اصلاً به مکه مشرف نشدند و حتی مدينه را هم نديدند.[1]

اوج اعتلای شیعه در زمان امام عسکری(ع)

با وجود همه این فشارها و اختناق‌ها، در زمان امام حسن عسکری ـ علیه‌السلام ـ شيعه دوران اوج خود را سپري مي‌کرد؛ هم به لحاظ كثرت جمعیت و هم از نظر شيوع تفكر شيعه در اجتماعات مسلمين، كه همين امر موجب وحشت خلافت شده بود. پیش از این، دستگاه حکومتی، امامان شیعه را در محدودیت نگاه داشته و براي خود، مشروعیتی درست كرده بودند؛ اما به برکت سفر امام رضا ـ علیه‌السلام به ایران،‌ تمام مشروعيت آنها از بین رفت و حکومت آنها نه بر اساس مشروعیت، که بر پایه زور و سلطه بود. آنان براي ادامه حکومت خود، ناچار بودند جلوي مشروعيت‌هاي ديگر را كه در اوج آن، تفكر شيعه بود، بگیرند. فشارهای زیادی که بر ائمه شیعه وارد می‌شد، در همین راستا بود.

مدیریت قوی ائمه، عامل اعتلای تشیع

در چنین شرایطی، آنچه بسیار دارای اهمیت است و درسی برای روحانیت شیعه در امروز به شمار می‌آید، نحوة مدیریت جامعة شیعی توسط امام حسن عسکری ـ علیه‌السلام ـ است. ایشان، در زمانی که وسایل ارتباطی امروزی همچون تلویزیون و رایانه و اینترنت نبود، جمعيت عظيم شیعیان را در تمام سرزمین اسلامي، در مدت كوتاه عمر خود به بهترین شکل اداره کردند. امام در حالی که در حبس بودند، به‌وسيله وكلای خود و از طریق مکاتبات و استفتائات، ارتباطشان را با شیعیان حفظ می‌کردند و حتي مسئله خمس و وجوهات مردم را اداره می‌کردند. شیوه مدیریتی امامان بعد از امام رضا ـ علیه‌السلام ـ به گونه‌ای بود كه با از بین بردن مشروعیت حكومت، اجازه ایجاد فرقه‌هاي انحرافي در جامعه شیعی را به حکومت ندادند. فرقه‌های واقفيه و فطحيه و... پیش از آن و هنگامی که حکومت هنوز سهمي از مشروعيت داشت، ایجاد شده بودند.

مدیریت قوی امام عسکری(ع) در عین فشارها و محدویت‌ها

دستگاه مدیریتی امام حسن عسکری ـ علیه‌السلام ـ مشروعيت ائمه را در بين شیعیان حفظ مي‌كرد و آنان را اميدوار نگه مي‌داشت. این در حالی بود که ایشان ناچار بودند وجود فرزند بزرگوار خویش را حتي از افراد خانه خود مخفي كنند؛ چون در میان خانواده ایشان نیز جاسوس‌هایی بودند؛ به گونه‌ای كه بارداری جناب نرجس خاتون، حتي بر عمه بزرگوار آن حضرت، حكيمه خاتون نیز مخفی بود.

پس از شهادت امام نیز، حكومت اموال امام را مصادره كرد و به جعفر، برادر آن حضرت، به‌عنوان وارث ایشان واگذار کرد. آن‌گاه خانواده اصلی امام را به مکانی دور و خارج از دسترس شیعان منتقل کردند تا یاد و نام امام به‌کلی فراموش شود. رواياتي هم كه دربارة حرمت ذکر نام امام زمان وارد شده است، مربوط به همین زمان است. بزرگان شيعه به شیعیان سفارش مي‌كردند که به هیچ وجه نام آن حضرت را نبرید؛ چراکه حكومت شما را دستگیر خواهد کرد و جمعيت شيعه لطمه خواهد خورد.

 با همه این فشارها، می‌بینیم تمام كساني كه بعد از امام هادي و امام حسن عسكري ـ علیهما‌السلام ـ ماندند، به وجود حجت‌بن‌الحسن ـ صلوات‌الله‌وسلامه‌عليه ـ معتقد شدند. دیگر در این دوره شيعه‌اي نیست كه به قبل از امام عسكري برگردد و امام زمان را منكر شود. از بعد از امام رضا ـ علیه‌السلام ـ همه شیعیانی که به ائمه بعدی معتقد بودند، به وجود مقدس امام زمان اعتقاد پیدا کردند. این مسئله نشانگر مدیریت بسیار دقیق و قوی ائمه ـ علیهم‌السلام ـ است. اين مسئله، فقط مبتنی بر امور غيبيه و معجزه و کرامت نبود؛ بلکه وجود حضرت عسكري ـ علیه‌السلام ـ در آن شرایط غربت و اختناق، مثل شمع آب شد تا مسیر برای جامعة شیعه روشن بماند.

اين غربت، امروز نیز در سامرا دیده می‌شود. خانه‌ای كه امام هادي ـ علیه‌السلام ـ در آنجا سکونت داشتند و امام حسن عسكري ـ علیه‌السلام ـ در آنجا متولد شدند و در همان جا هم از دنيا رفتند و نهایتاً امام زمان ـ علیه‌السلام ـ در آنجا ولادت پيدا كردند، هنوز هم دور آن ديوار كشيده شده است تا مبادا توسط تروریست‌ها منفجر شود؛ چنان‌که پیش از این حرم عسکریین را منفجر کردند. اين، ادامه همان مظلوميت اميرالمؤمنين ـ علیه‌السلام ـ است که هرچند خليفه مسلمانان بود، پس از شهادتش، جرئت نکردند، جنازه‌اش را در جاي مشخصی دفن كنند.

والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته