صحیفه سجادیه و صلوات بر پیامبر (ص) وخاندان رسالت (ع)

وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السّلَامُ فِي مَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ وَ مَرْضِيّ الْأَفْعَالِ : اللّهُمّ صَلّ عَلَى مُحَمّدٍ وَ آلِهِ، وَ بَلّغْ بِإِيمَانِي أَكْمَلَ الْإِيمَانِ، وَ اجْعَلْ يَقِينِي أَفْضَلَ الْيَقِينِ، وَ انْتَهِ بِنِيّتِي إِلَى أَحْسَنِ النّيّاتِ، وَ بِعَمَلِي إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ .

دعا در طلب اخلاق ستوده و افعال پسنديده:

خدايا بر محمد و آلش درود فرست، و ايمان مرا به كامل‌ترين مراتب ايمان برسان، و يقينم را برترین یقین قرار ده، و نيتم را به بهترين نيت‌ها و عملم را به بهترين اعمال ترفيع ده .

این دعا، فراز آغازین دعای مکارم الاخلاق در صحیفه سجادیه است که وجود مقدس امام سجاد (عليه السلام) بیان فرموده‌اند. بیشتر دعاهای این صحیفه شريفه، چنان‌که در بسیاری از روایات نیز توصیه شده است، با صلوات بر محمد و آل محمد آغاز می‌شوند و با صلوات هم پایان می‌یابند. اين معنا نكات زيادي دارد و بدین معناست که حضرت مي‌خواهند مطلبي را عنوان فرمايند.

صلوات عامل استجابت دعا

علاوه بر این، روایات زیادی نیز درباره ذكر صلوات وجود دارد؛‌ مانند اینکه بهترین اعمال در ماه مبارك رمضان صلوات بر حضرت رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) است. سؤال این است که نكته چيست و چرا این ‌قدر بر صلوات تأکید شده است؛ به‌ ویژه در ادعیه صحیفه شریفه سجادیه.

يك نکته این است كه در روایات آمده است اگر مي‌خواهيد دعايتان مستجاب شود، قبل و بعد از دعا صلوات بفرستيد. خود صلوات هم دعاست؛ یعنی خدایا بر پيامبرت درود بفرست. در برخی از روايات آمده است صلوات دعایي است كه هیچ گاه نزد خدا رد نمي‌شود و مسلماً از هركسي که اين دعا را بکند، قبول مي‌شود و چون دعاي مقبولی است، توصیه شده است که دعاهای خود را با این دعا آغاز کنید و با آن پایان دهید و دعای شما در میان این دعای مقبول واقع شود تا به برکت آن، مورد عنايت واقع شود. بررسیاين مسئله در روايات، كتاب وسيعي خواهد شد.

یکی از دلایل اینکه امام سجاد (عليه السلام) در همه ادعیه‌شان در صحیفه سجادیه بسيار زياد بر صلوات تأکید دارند، همين معناست كه صلوات يك دعاي مقبول است و ما اگر مي‌خواهيم با خدا صحبت كنيم و چيزي از او بخواهيم، اول باید چيزي را بخواهيم كه خوشايند او باشد.

دعا، اقراربه بندگی وعبودیت در برابر خدا

نکته ديگر آنکه امام با ذکر صلوات‌های مکرر اشاره به اين مطلب دارند كه توجه داشته باشيد تمام معارفي كه به دست ما رسیده است و ما به ‌عنوان يك عبد در پيشگاه خدا اظهار عبوديت و بندگی می‌کنیم، از ناحيه رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) و اهل‌بیت (عليهم السلام) است. اقرار به عبوديت و بندگی خدا، یک مقاماست. دعا يعني خواسته‌اي كه شخص کوچک از بزرگ دارد؛‌ بنابراین، وقتی ما دعا مي‌كنيم، يعني من في‌الجمله اين معنا را پذيرفته‌ایم كه عبد هستیم. اين مسئله در صحيفه سجادیه بسیار موضوعيت دارد. عبودیت افتخاري است كه نصيب ما شده است؛ چنان‌که در تشهد نماز هم هنگام شهادت به رسالت پیامبر (صلي الله عليه و آله) ابتدا به بنده و عبد بودن او شهادت می‌دهیم و مقام عبودیت آن حضرت را بر مقام رسالتش مقدم می‌داریم و می‌گوییم: أشهد أن محمداً عبده و رسوله. بنابراین،‌ جایگاه عبودیت مقدم بر رسالت است. در دعا نیز ما عبوديت خود را می‌پذیریم و به ذات باري تعالي معرفت پيدا می‌کنیم. هركسي اين معرفت و توفيق را پيدا نمي‌كند كه به او ایمان داشته باشد. از طریق دعا به این درک می‌رسیم كه ما عبد هستیم و او خداي ماست و در معرفت به او اين اندازه می‌فهميم كه در اين عالم اگر چيزي مي‌خواهیم بايد از او بخواهیم و غير او را نبايد پناه قرار دهیم و به اين معنا می‌رسیم كه اياك نعبد و اياك نستعين؛ فقط از خداوند ياري و استعانت مي‌جوییم. تعبد بالاترين مقام خضوع و كوچكي بنده در برابر خداست.

صلوات، قدردانی ازپیامبر (ص) واهل‌بیت (ع) در ارائه معارف الهی

امام سجاد (عليه السلام) با ذکر صلوات قبل و بعد از هر دعا، به ما توجه می‌دهند در اين شأني كه پيدا كرده‌ايم، چه كسي معلم ما بوده و این معارف را به ما ياد داده است. این معلم، رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) است. او بود كه از جانب خدا آمد و در ميان آن جاهليت‌ها و ناداني‌ها ما را آگاه كرد و اين آگاهي از طریق خاندان او براي ما ماند. اهل‌بیت (عليهم السلام) نه فقط از جهت انتسابشان به رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) گرامي‌اند؛ بلكه از اين بابت است كه پس از پیامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) به واسطه ایشان ارتباط ما با خدا قطع نمي‌شود. خاندان رسالت و عترت طاهره، واسطه فيض بندگان با خداوند هستند.

خدا براي ما پيامبري قرار داد كه ما را به اين حقايق و وظايف آگاه سازد و با معرفت به معناي واقعي نسبت به خدا آشنا کند و این معرفت و آگاهی را به‌ واسطه خاندان آن حضرت ادامه داده است. بنابراين، ما وامدار پیامبر (صلي الله عليه و آله) و اهل‌بیت آن حضرت هستيم كه پس از ایشان واسطه فيض هستند. بنابراين وقتی ما مي‌خواهيم خدا را بخوانيم و لطف او را به خودمان جلب كنیم، چه بهتر که اين تلطف به گونه‌ای باشد كه حتماً مورد علاقه و قبول خدا باشد. خداوند پيامبر و خاندان آن حضرت را دوست دارد. بنابراین، درود و صلوات بر آنها كه واسطه فيض الهی‌اند، يك قدرداني و قدرشناسي، نه از پيامبر (صلي الله عليه و آله)، بلكه از خود خداست. قدردانی و سپاس از اینکه خداوند اين وسایط فيض را به ‌عنوان نعمت به ما بخشید تا ارتباط ما با او مستحكم باشد.

صلوات، زمینه‌ای برای بیان معارف الهی در جو خفقان

نکته دیگری که درباره صحیفه سجادیه باید به آن توجه داشت این است كه پس از شهادت حضرت سيدالشهداء (عليه السلام) يك دوران خفقان طولاني و عجيب بر امام سجاد (عليه السلام) و خاندان رسالت گذشت. توضیح آنکه امام حسین (عليه السلام) در عاشورا ندای خود را به صورت وسيع و بلند به همه رساند. پس از واقعه كربلا نیز با بیانات و روشنگری‌های امام سجاد (عليه السلام) و حضرت زینب (سلام الله عليها)، آل‌ابی‌سفیان نتوانست حكومت خود را حفظ كند و خلافت به آل‌مروان منتقل شد. آل‌ابي‌سفيان به بهانه اینکه معاویه کاتب وحی بود، مدعي مشروعيت برای خود بودند؛ اما آل‌مروان اين امتیازها را هم نداشت. از این رو، مسئله امنيتي شد و در چنین شرايطی مي‌خواستند حكومت كنند. اهل‌بیت و خاندان رسالت (عليهم السلام) هم يك مانع به تمام معنا بودند. در نتیجه، اوضاع چنان خفقان‌آمیز شد که حتي بردن نام اهل‌بیت و امامان شیعه و مطرح كردن آنان ممنوع بود. حتي در كتب تواريخ مطرح كردن نام خود پيامبر هم در آن دوران مشكل داشت. امام سجاد (عليه السلام) در چنین شرایطی قرار داشتند و زبانشان از بیان آشکار معارف اسلام و معالم اهل‌بیت (عليهم السلام) بسته بود:

بس که ماندم به غریبی وطن از یادم رفت          بس كه خاموش نشستم سخن از يادم رفت

در چنین شرایطی، امام مطالب خود را در قالب دعا مطرح می‌فرمودند و بسیاری از اسرار را در این قالب بیان می‌کردند. يكي از مسائلی كه امام مقيد بودند در قالب دعا بیان كنند، مطرح كردن پيامبر (صلي الله عليه و آله) و خاندان آن حضرت بود تا مردم فراموش نکنند كه عترتي هم بوده است و پیامبر در حدیث ثقلین به آن سفارش کرده است. همه ادعیه صحیفه سجادیه، علامت و نشانگری هستند كه ما را به حقايق و اصالت‌ها آگاه می‌سازند. از این روست که امام سجاد (عليه السلام) دعاهاي صحیفه را با صلوات آغاز می‌کنند و با صلوات به پایان می‌رسانند.

و صلی الله علی محمد و آل محمد

 والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته