بسم الله الرحمن الرحیم

اعتکاف؛ پناه‌جویی به حضرت حق

امروز بحمدالله مسئله اعتکاف جای خود را در جامعه باز کرده که بسیار مهم و با ارزش است؛ حتی در ادیان غیر از اسلام هم اعتکاف هست؛ ادیانی مانند مسیحیت در دِیرها این عمل را انجام می‌دهند؛ افرادی می‌آیند و یک ماه یا یک هفته از همه چیز می‌بُرند و می‌روند و در دِیر معتکف می‌شوند. وقتی معتکفان بعد از یک هفته بیرون می‌آیند، گویا در این دنیا نیستند. گاهی برخی افراد سطح بالا هم می‌آیند و معتکف می‌شوند. این به این معناست که در زندگی متعارف خود به جایی رسیده‌اند که دیگر راه به هیچ‌جا ندارند و به بن‌بست رسیده‌اند لذا معتکف می شوند؛ یعنی به خدا پناه می‌آورند. به مسجد می‌آیند و با خودشان خلوت می‌کنند. اسلام این نیاز را احساس کرده است؛ چون اعتکاف عملی اختیاری است و مثل روزه ماه مبارک رمضان نیست که واجب باشد. انسان‌ها در برخی موقعیت‌های زندگی‌شان این نیاز را دارند که گاهی از همه چیز ببُرند و با خدا خلوت کنند. روزه یکی از اجزای اعتکاف است. در ماه رمضان به مردم می‌گوییم که روزه عبادتی است که تمام ماهیتش خلوص است. کسی که روزه می‌گیرد عبادتش واقعاً برای خداست. در روزه اصلاً ریا معنا ندارد. بودن انسان در مسجد یعنی تمام تعلقات بیرون، داخل خانه، زندگی و عواطف همه کنار می رود فقط اینجا در کنار سایر معتکفان به عبادت خدا و خلوت با خود مشغول است، این ارزشی است که اسلام احساس کرده باید به آن بها بدهد و به‌عنوان یک عبادت برای ما مقرر کرده است. این نوع عبادت در مسیحیت هم هست و قصه‌ها دارد. افرادی که معتکف شدند و همان چند روزی که در آن دِیر بودند، زندگی‌شان تغییر کرد. هنوز در خاطرمان هست که بزرگانی مانند مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی تلاش فراوانی برای این مراسم می‌کشیدند.

استقبال جوانان از مراسم اعتکاف

 امروز اعتکاف رشد خوبی کرده است. یکی از دلخوشی‌های ما استقبال جوانان از اعتکاف است. قبلاً فقط در مسجد امام حسن عسکری علیه‌السلام ما به همراه طلبه‌ها معتکف می شدیم و تعدادی از جوان‌ها هم بودند. یک عده هم پیرمردهای مقدس بودند. اما الان می‌بینیم 80درصد افراد معتکف جوان‌اند، درعین‌حال که از قشرهای بالای جامعه هم حضور دارند. مثلاً پیرمردی که در منزل هم باید از او مراقبت کنند، برای اعتکاف به مسجد امام حسن عسکری علیه‌السلام آمده بود. اعتکاف در جامعه جا افتاده و شما جا انداختید: جزاکم‌الله خیرا. آمدن جوان‌ها مسئلۀ بسیار مهمی است. جوانی که به اینجا می‌آید، ارتباط خاصی با خدا پیدا می‌کند، خلوصی پیدا می‌کند. هم روزه در این خلوص  مؤثر است و هم جداشدن از خانواده. همان حالاتی که در عبادت دارد، مهم است.

نیاز به مطرح‌شدن مواعظ اخلاقی در اعتکاف

 یکی از مسائل مهم که جزیی از خسارات احتمالی است، نوع برنامه‌ای است که شما برگزار می‌کنید. برنامه باید طوری باشد که این حالت را از معتکفان نگیریم و تقویتش کنیم؛ چون اساس دین اعتقاد است و اعتقاد از ارتباط دل برخوردار است و در اعتکاف این ارتباط فعلیت تام پیدا می‌کند و به حد نهایت می‌رسد. برنامه‌ها طوری باشد که مؤید این حالت باشد و آن را تقویت کند. مثلاً در این فضایی که پیدا می‌شود، قابلیت مطرح‌کردن مطالب بسیاری وجود دارد.

در این برنامه‌ها ما بیشتر نیاز داریم اساتید اخلاق صحبت کنند. گاهی اوقات عده‌ای ممکن است تصور کنند خوب است در این برنامه‌ها هم مسائل سیاسی را مطرح کنند، اما این روش ممکن است قدری لطمه بزند. سخنران باید پخته باشد، یعنی مطالعه کرده باشد و سخنانش با مجلس سنخیت داشته باشد. اساتید اخلاق باید بعضی از نکات اخلاقی را تذکر بدهند. این حالت پذیرش در معتکفان بسیار قوی است.

ارزش اعتکاف به مردمی‌بودن آن است

 نکتۀ دیگر اینکه معتکفان چون در این سه روز یک جا هستند، با افرادی انس می‌گیرند که مثل خودشان صاحب‌دل هستند. ارزش کار شما در همین است که این برنامه دولتی نباشد؛ چون وقتی این برنامه وظیفۀ دولتی شد اصلاً اساس به هم می‌خورد. این برنامه‌ها را باید مردم و مراجع برپا کنند. این برنامه باید مردمی باشد و مردمی‌بودن را از دست ندهد.

اعتکاف؛ پیونددهندۀ دل‌های مؤمنان

کسانی که می‌آیند و اجتماع می‌کنند، باید یک ارتباطی هم بعد از اعتکاف با آن‌ها برقرار شود. به‌هرحال این‌ها کسانی هستند که مرحله‌ای را گذرانده‌اند. برای مثال خوب است که برنامه‌ای با آن‌ها داشته باشید. باید در اتاق فکر برای نوع برنامه‌های احتمالی تصمیم بگیرید.

به‌هرحال این برنامه اجرا شده و می‌شود و افراد برای آن اجتماع می‌کنند. بعد از این برنامه برایشان ترسیم کنید که چقدر خوب است پس از اعتکاف هم با یکدیگر در ارتباط باشند و احوال همدیگر را بیشتر بپرسند. اگر کسی مریض شد احوالش را بپرسند؛ کسی فوت کرد به مراسمش بروند و بازماندگانش را دل‌داری بدهند. این برنامه باید وسیله‌ای شود برای نزدیک‌کردن دل‌ها؛ چون دل به خدا که نزدیک شد در بین بندگان خدا هم این دل‌های مؤمنان باید به هم نزدیک باشد و این یکی از بهره‌هایی است که می‌شود از اعتکاف برد.

اهمیت توسعۀ اعتکاف در بین شیعیان

مسئلۀ دیگر توسعۀ اعتکاف است. مهم است که در مساجد مختلف و در هر شهری این مراسم برگزار شود. امیدوارم این امکانات مهیا شود. البته اگر خوب عرضه شود، شیعیان خارج از کشور هم استقبال می‌کنند. در هر شهری یک مسجد، مثلاً مسجد جامع این مراسم را برگزار کند، حتی اگر پنج نفر یا ده نفر هم بیایند، خوب است. مهم این است که برگزار شود. این یک حرکت بین‌المللی است و بعد هم به نام شیعه انجام می‌شود. هر چند آن‌ها هم چنین مراسمی دارند، اما نه این‌طور منظم و پاکیزه. ما کسانی هستیم که متهمیم هیچ ارتباطی با خدا نداریم و فقط اهل‌بیت را می‌شناسیم. من عزیزانی را می‌دیدم که حتی به مسجدالحرام می‌آمدند و معتکف می شدند. ما به آن مکان‌ها دسترسی نداریم، اما در جاهایی که دسترسی داریم اعتکاف را جا بیندازیم تا توسعه پیدا کند. مسئلۀ جشنواره و فرهنگ اعتکاف از جهات مختلف قابل اهمیت است. جهت ادبی‌اش که به آن اشاره شد، مسئلۀ مهمی است. الان نظام ما نظام خدایی است، حکومتمان به نام خداست. اصلاً به نام خدا با مردم صحبت می‌کنیم. این دوران با دورانی که حکومت‌ها به گونۀ دیگری بودند و شعرا قصاید توحیدی داشتند فرق می‌‌کند و الان باید به مراتب جدیدتر باشد. گاهی این مسائل مغفول واقع می‌ماند؛ اما این جشنواره‌ها به این فرهنگ اعتکاف و فرهنگ ارتباط با خدا و خلوت‌کردن توجه می‌کند. گاهی اوقات جوان‌هایی مراجعه می‌کنند که در زندگی واقعاً به بن‌بست رسیده‌اند و راهی ندارند. حتی در بعضی مواقع به خدا هم اعتقاد ندارند، اما به جایی می‌رسند که می‌خواهند نیرویی ماروایی به آن‌ها کمک کند؛ چون از این شرایط و اسباب عادی کاری برنمی‌آید.

ما امیدوار هستیم ان‌شاءلله این جشنواره در جهات مختلف علمی و فقهی پربار باشد. جوان‌هایی که در اعتکاف شرکت می‌کنند، کسانی هستند که بعدها وارد اجتماع می‌شوند و می‌خواهند اجتماع را بچرخانند. ما امیدواریم برنامه‌ریزی شما به نحوی باشد که هم در توسعۀ فرهنگ اعتکاف و هم در توسعۀ خود اعتکاف در بلاد مختلف و در کشورهای مختلف نقش داشته باشد تا ان‌شاءالله روزی یک اثر اساسی را در اعتکاف ببینیم.

توسعۀ مساجد

اعتکاف عبادتی است که برای ما مقرر شده و امیدواریم به تمام معنا زنده باشد و فعلیت به تمام معنا پیدا کند. ولی به‌هرحال این مساجد اصلی مشکلاتی هم دارد. زمانی که مرحوم آیت الله بروجردی مسجد اعظم را می‌ساختند، عده‌ای می‌گفتند چرا به جای مسجد کارخانه نساختند و قم مسجد به این بزرگی لازم ندارد ولی الان ما برای درس‌ها مشکل داریم. ما در فکر بودیم که زیر صحن مسجد اعظم را خالی کنیم، البته کار مشکلی است. مرحوم آقای واعظ طبسی در مشهد زحمت کشیدند و صحن‌های متعدد ساختند. به ایشان می‌گفتند صحن به این بزرگی شش هکتاری می‌خواهیم چه کار؟ خودم روز عرفه دیدم آن صحن شش هکتاری که هیچ، تمام راهروها هم جای نشستن ندارد.

نیاز هر شهر به یک مسجد جامع

 ما برای ساخت مساجد جامع خوب فکر نکرد‌ه‌ا‌یم. در تهران مصلایی ساخته‌اند که به نام جمهوری اسلامی بر پا شده است. این درد است که ساخت آن چند سال به طول انجامیده است. کدام حکومت مسجدی ساخته که این‌همه سال طول کشیده است؟ خوب است یک مدیر مدبر بر سر کار بگذارند تا ساخت آن را مدیریت کند. چطور در هر شهری سلاطین قاجار در شهرها این مساجد جامع را بنا کردند، ما کمتر از آن‌هاییم؟ این شیخ‌های خلیج هرکدام چه مسجدهایی ساخته‌اند که به‌عنوان شاهکار در دنیا معرفی می‌شود. ما هم به‌عنوان حکومت فکری بکنیم و در هر شهری به نام جمهوری اسلامی مسجد جامعی با ظرفیت‌های بالا بنا کنیم که تمام شهر را جواب بدهد. 

مسجد سلطانی بروجردی الان مسجد امام نام دارد و فتحعلی‌شاه آن را ساخته است. می‌گویند این شبستان‌ها و صحن تمام جمعیت بروجرد را در خود جا می‌داده است. آن زمان این‌طور فکر می‌کردند، چرا ما این‌گونه فکر نکنیم.

الان به نظر من حتی مصلا هم جای کوچکی است. باید قدری دیدمان را وسیع کنیم. به کشورهای دیگر مثل مالزی نگاه کنیم که چه مساجدی می‌سازند. فکر نکنیم الان جمعیتی نیست که این مسجد را پر کند. آن زمان هم که آیت الله العظمی بروجردی بودند، حتی برای مجلس درسشان هم خوب پر نمی‌شد. آن وقت جمعیت حوزه چقدر بود؟ الان یک شبستان هم جمعیت درس آیت الله العظمی وحید یا آیت الله العظمی مکارم را جوابگو نیست. پس به فضای بیشتر از این احتیاج دارند. ما باید فقط فکر الان را نکنیم. باید قدری همتمان را بالا ببریم. ما نباید برای اعتکاف به مساجد متعدد نیاز داشته باشیم، بلکه باید جای وسیع داشته باشیم. از مردم بخواهیم به ما اعتماد کنند. مردم پیش‌قدم خواهند شد و بهتر از این‌ها خواهند ساخت. در هر شهری باید شاهکاری به نام مسجد عرضه شود. چرا چنین نباشد؟ این نقصی است که در کار ماست.

امیدوارم خداوند به ما فکر و همت بلند بدهد تا آینده‌نگری هم داشته باشیم. نباید شما به جمعیت سابق قم نظر کنید. قمِ ده میلیون نفری را برای پنجاه سال آینده پیش‌بینی کنید. این شهر مسجد جامع می‌خواهد. مسجد جامع باید همۀ جمعیت شهر را در خود جا بدهد. ما بهترین مهندسین و بهترین زمین‌ها را در ایران داریم. مشکل از این نواحی نیست، مشکل در همت ماست.

 ان‌شاءالله خداوند به شما عزیزان کمک کند. چه از شما کسی قدردانی کند، چه نکند ارزش کارتان عندالله محفوظ است. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) وقتی جناب ابوذر به تبعید می‌رفت فرمود: «من تو را به همان کسی می‌سپارم که برایش این حرکت را آغاز کردی و در مسیرش حرکت کردی. همو مواظبت هست.» حالا این بهترین مواظب است. آن کسی که برایش کار می‌کنید، بهترین حامی برای شماست. امیدوارم در همۀ شئون موفق و مؤید باشید.

والسلام علیکم و رحمةالله و برکاته