بسم الله الرحمن الرحيم

الحمدالله رب‌العالمین و صل الله علی محمد و آله المعصومین

در ابتدا برای همه عزیزان که در این مجموعه مشغول فعالیت هستند، آرزوی توفیق بیشتری دارم.

سابقه امور خیر در شهر قم

سابقه امور خیر در شهر قم قدمت زیادی دارد. در همین اواخر مجموعه‌ای زیر نظر مرحوم آیت‌الله حاج شیخ مرتضی حائری برای ایتام قم دایر شد. ایشان با بعضی از بازاری‌ها متصدی این کار بودند. هر وقت شخصی فوت می‌کرد، به خانه‌اش می‌رفتند تا به فرزندانش در امور مسکن و زندگی و تحصیل رسیدگی کنند. استاد بزرگوار ما، مرحوم آیت‌الله حاج شیخ مرتضی حائری نقش بسیار اساسی در این زمینه ایفا کرد. شنیده‌ام این مجموعه هنوز هم ادامه دارد و در این زمینه فعالیت می‌کند. یکی از مشکلاتی که در قم به آن رسیدگی می‌شد، مسئله مسکن بود. ایشان با خیرین و صاحبان زمین جلسه می‌گذاشت و صحبت می‌کرد. یا بابت وجوهات شرعی حساب می­کرد یا تبرعا می­گرفت و برای کارهای خیر تقسیم‌ می‌کرد. با معماران ساختمان صحبت می‌کرد و از آنان تعهد می‌گرفت تا درآمد کمتری بابت کار خود طلب کنند. ساختمان‌هایی که ساخته می‌شد، خیلی ساده بود که گاهی دوتا اتاق داشت. این ساختمان‌ها را به افراد مجانی واگذار نمی‌کرد؛ بلکه با همان امکانات محدود و قسطی که برایشان قابل پرداخت باشد، به آنان واگذار می‌کرد. لذا جمعت زیادی خانه‌دار شدند و محله‌هایی در قم تشکیل شد که زیرنظر ایشان اداره می‌شدند. ایشان روحانی بود که هیچ وقت سمت مرجعیت نیامد؛ اما شخص با نفوذی بود و انصافاً در جهت امور خیر و کارهای مثبت حرکت می‌کرد. اقبال مردم به ایشان هم زیاد بود. ایشان در آن زمان در مسجد امام حسن عسکری (علیه السلام) نماز جماعت اقامه می‌کرد و جمعیت عظیمی از بازاری‌‌های قم حضور می‌یافتند و از اقدامات خیر ایشان استقبال می‌کردند. شهر قم قبل از ایشان و حتی در دوران مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری سابقه کارهای خیر اساسی داشته است؛ یعنی مردم قم در کار خیر پیش قدم بودند. شاید اگر شهرهای مختلف ایران را از این لحاظ مقایسه کنیم، شهر قم در مرتبه متوسط قرار می‌گیرد. شهرهایی مثل اصفهان یا مشهد از این نظر انصافاً از باقی شهرهای ایران پیش‌قدم‌ هستند. بنابراین مردم قم نسبت به امور خیر بی‌تفاوت نیستند.

 مطلب دیگر اینکه، مردم شیعه نسبت به امور خیر بی‌تفاوت نیستند. در فرهنگ شیعه این موضوع هست که باید نسبت به وضعیت همسایه و دوستان و اطرافیان خود مطلع باشیم. اگر بخواهیم به کسی کمک کنیم، نباید بر او منت بگذاریم. اصلاً نیاز نیست ما را بشناسد. این‌ خصلتی است که انصافاً در میان شیعه سابقه طولانی دارد. این را توجه داشته باشید که ما امروزه در شرایطی خاص هستیم. جمعیت قم مثل گذشته نیست. آن زمان شهر قم صد الی دویست هزار نفر جمعیت داشت. الان جمعیت زیادی در قم وجود دارند. مهاجرت زیادی به قم صورت می‌گیرد. تعدادی از مردم از روستاهای اطراف به قم هجرت می‌کنند. روستاهای اطراف قم هم مثل خیلی از روستاهای دیگر مشکل دارند. یکی از نهادها تصمیم گرفته بود عده‌ای را از روستاهای قم به مشهد ببرد. کسانی نام‌نویسی کردند که در طول عمر 60 ـ70 ساله خود، یک بار هم مشهد را ندیده بودند. ما گاهی با معضل گرسنگی و قحطی مواجهه می‌شویم. وقتی در منطقه‌ای کمبود آب پیش می‌آید، سرمایه افراد از دست می‌رود. زمین کشت می‌کنند، بذر می‌خرند، سم‌پاشی می‌کنند، اما باران یا آب به موقع نمی‌رسد و تلاش آنان از بین می‌رود. به صرف اینکه به آنان بگوییم بیمه خسارت شما را جبران می‌کند، مشکل حل نمی‌شود. ما می‌بینیم که تمام زندگی‌شان معطل می‌ماند. با این اوضاع چه‌کاری می‌توانند انجام بدهند؟ مردم شیعه اهل کارهای خیر هستند. در احادیث و روایات معصومین، آن‌قدر که ما شیعیان را به کار خیر دعوت کرده‌اند، فکر نمی‌کنم در هیچ مکتبی این مقدار دعوت به کار خیر وجود داشته باشد. برای کارهای خیر به صورت‌های مختلف ارزش‌گذاری و ثواب ذکر کرده‌اند.

تبلیغات گسترده وهابیت

در یکی از سال‌ها، در ماه رمضان عمره مشرف شدم. یادم است آنجا از تلویزیون عربستان اعلام کردند که ما هزار مسجد در سرتاسر دنیا احتیاج داریم. یکی‌یکی شهرها را مشخص می‌کردند و مجموعشان را در نقشه‌ نشان می‌دادند. تلویزیون عربستان اعلام کرد برای این مساجد بانی می‌خواهد. کارگزار این کار، وزارت اوقاف عربستان بود؛ یعنی این مسجدها را بعداً به دست وزارت اوقات می‌دهند. آن‌ها هم همین بساط وهابیت را دارند. به همین خاطر الان سرتاسر دنیا هر کجا مسجدی هست، امامش، خادمش و مؤذنش وهابی است. در اکثر جاهای دنیا که مسجد هست، به ‌نوعی سفارتخانۀ عربستان است. ما هم فقط نشسته‌ایم و تماشا کرده‌ایم. در آنجا رقم‌هایی که برای ساختن این مساجد اعلام می‌کردند، کم نبود. قبل از آنکه روز دوازدهم ماه رمضان برسد، هزینۀ ساخت هزار مسجد به دست افراد تأمین شد. اسم بانیان را هم می‌گفتند؛ مثلاً یک نفر، ساختن پنج مسجد یا پنج نفر، ساختن یک مسجد را به عهده گرفته‌اند. باید توجه کنیم که مسلمان‌ها از هر فرقه و مذهب، بالاخره قرآن می‌خوانند و در قرآن سفارش به امر خیر، زیاد است. شیطنت حکومت وهابی را همه نمی‌دانند. اغلب گمان می‌کنند آن‌ها قصدشان این است که مسجد بسازند تا در آنجا خدا را عبادت کنند و لذا خرج می‌کنند. آنجا تازه متوجه شدم اینکه می‌گوییم عربستان تبلیغ می‌کند، واقعاً درست است. خیلی زیاد هم تبلیغ می‌کند؛ نه برای وهابیت، بلکه برای اغراض سیاسی. آن‌ هم نه اغراض سیاسی خودش، بلکه اغراض سیاسی قدرت‌هایی که به او دیکته می‌کنند. این‌ها را ما متوجه می‌شویم. بسیاری از این هزینه‌ها را مردم عربستان می‌‌پردازد.

توجه به مشکل فرهنگی شهر قم

شما سفره‌هایی که در ماه رمضان در محوطه‌های مسجدالحرام و مسجدالنبی پهن می‌کنند را دیده‌اید. چندتا از آن‌ها دولتی است؟ دولتی نیستند. آنجا مثل مسیر کربلاست. خدا توفیق بدهد ان‌شاءالله هر ساله مشرف شویم. در مسیر کربلا گاهی بانیان حسینیه‌ها می‌آیند و التماس می‌کنند که بیایید سرِ سفره ما غذا بخورید. آنجا هم سر سفره‌ها افراد می‌آیند و التماس می‌کنند که بیایید پیش ما افطار کنید. این فرهنگ ماه رمضان، فرهنگی مترقی است که متأسفانه در قم جا نیفتاده است. ما در مسجد اعظم حدوداً پنج سال این سنت را تجربه کردیم. از شبی دو سه هزار نفر شروع کردیم. برخی شب‌ها تا چهار هزار هم رسید؛ ولی تجربۀ موفقی نبود. خیلی مشکل پیدا کردیم. نمی‌گویم هر کاری آن‌ها می‌کنند، ما هم انجام دهیم؛ اما به واقعیت امر توجه کنیم. قم شهر فاطمه معصومه (س)، شهر مرجعیت و مرکز تشیع است. کسی که وارد این شهر می‌شود، به این شهر نگاه می‌کند، به مردم این شهر نگاه می‌کند، توقع دارد در این شهر سیره علی ابن ابی‌طالب (ع) و عترت طاهره را مجسم ببیند. این تجسم، با فقر روزافزون مردم مطابقت ندارد. دختری که باید زودتر ازدواج کند، پسری که باید شرایط و امکان ازدواجش فراهم باشد، خانواده‌ها یک‌طور سخت می‌گیرند، فرهنگ عمومی به گونۀ دیگری سخت می‌گیرد، بانک‌ها به نوع دیگری سخت می‌گیرد؛ همه دست به دست هم می‌دهند تا وضعیتی پیش بیاید که نه‌ تنها زیبنده شهر قم نیست که گاهی زیبنده جامعه انسانی هم نیست. این‌ها واقعیتی است که ما با آن مواجهیم.

مشکل بیمه‌های درمانی کشور

امر درمان، برای مردم مسئله‌ای بسیار اساسی است. خوشبختانه در امر درمان برای بیماری‌های خاص، مثل سرطان سرمایه‌گذاری‌های خوبی شده و در بیمارستان‌ها امکاناتی فراهم شده است؛ اما در زمینه دارو مشکلات زیادی هنوز وجود دارد. مثلاً ممکن است طلبه‌‌ای یکی از اعضای خانواده‌اش این بیماری را داشته باشد و در ماه باید پنج ‌میلیون تومان پول دارو بپردازد. نه بیمه حوزه ـ تامین اجتماعی ـ و نه بیمه‌های دیگر این مقدار مبلغ را قبول نمی‌کنند. خودش هم به اندازه کافی ندارد که این مقدار پول را بپردازد. حالا اگر هم این پنج‌ میلیون تومان را پرداخت کند، مطمئن نیست دارویی که می‌گیرد، تاریخ گذشته نباشد. بعضی از سود جویان بسته‌بندی و تاریخ داروها را عوض می‌کنند. بیمار با جان ‌کندن از نان خود و زن و بچه‌اش می‌زند تا این دارو را تهیه ‌کند، بعد دارو به این صورت به دستش می‌رسد. بنابراین تهیه دارو هم یکی از معضل‌هاست. بنده به بعضی از آقایان مسئول این امر را عرض کردم: معنا ندارد داروی بیماری‌های خاص خارج از بیمه باشد. اگر کسی به بیماری خاص مبتلا بشود که داروی آن گران است، شما موظفید آن داور را برایش فراهم کنید. بیمه اگر بابت درمان پول می‌گیرد، موظف است این دارو را فراهم کند. داروی بعضی از افراد ارزان تمام می‌شود و داروی بعضی‌ها گران تمام می‌شود و بعضی‌ها اصلاً در سال مراجعه‌ای به پزشک ندارند. بيمه يعني همين. جاهاي ديگر دنيا را نگاه كنيم. آن‌ها مسلمان نيستند، شيعه مرتضي علي نيستند؛ اما بيمه‌هایشان را ببيند چطور است. آن كسي كه بيمه هست، از اول این اطمينان را دارد که مثلاً بیمه‌اش شامل دندان ‌پزشكي نمی‌شود، چون گران است؛ اما اگر مبلغ بيشتری حق بيمه بدهد، دندان‌ پزشکی را نيز شامل می‌شود. اين فرد از دارو و مراجعه به پزشك و از عمل اطمينان دارد. اگر بيمارستان دولتي نتواند عملی را انجام دهد، شخص را به بيمارستان خصوصي می‌برند و خرج تمام این امکانات به عهده بيمه است. اين واقعيتي است كه در دنيا مشاهده می‌کنیم. خيلي خوب است خودمان در اين مسائل دقت كنيم. مردم از ما و مسئولان توقع دارند. بدون رودربایستی اين‌ها را بايد گفت. ما به خودمان مي‌گوييم ام‌القری دنياي اسلام! خيلي خوب است؛ اما آیا واقعاً ام‌القری دنیای اسلام هستيم؟ آیا الگوی دیگر جوامع هستیم؟

لزوم توجه به استعداد جوانان

يكي از اموري كه بسيار مهم است و لازم است عزيزاني كه در اين شهر كار خير می‌کنند، به آن توجه کنند، استعداد بچه‌ها است. بچه‌های پراستعداد زیادی در روستاها هستند که به خاطر نبود مدرسه در روستا از تحصیل باز می‌مانند. استعداد فوق‌العاده‌ای وجود دارد كه در همان طفوليت كور می‌شود. ما باید برنامه‌ای داشته باشیم و بورسيه‌اي براي چنین بچه‌هایی ترتیب بدهیم تا دوره تحصیل ابتدایی و مراتب بالاتر خود را تمام كنند. اگر استعداد فوق‌العاده داشته باشند، خرج دانشگاه آنان را هم بدهيم. به تهران یا شهر دیگر بفرستیم تا مراتب دانشگاهی خود را طي کنند. اگر می‌توانیم آنان را حتي به خارج از كشور و مراكز علمي دنيا هم بفرستیم. ما در فقه فتوا می‌دهیم، اگر مسلمين به تخصصي احتياج دارند، در هر فني می‌خواهد باشد، بر جوان شيعه واجب است که برود و اين تخصص را بياموزد و جواب‌گوی مسلمانان باشد. بزرگان می‌فرمایند واجب عيني است؛ مگر اینكه تعداد زيادي باشند، آن‌ وقت واجب كفايي می‌شود. اما اگر افراد متعدد نباشند، واجب عيني است. ما نباید دائم برای داشتن فن‌آوری نزد ديگر جوامع دست دراز كنيم. مگر ما قبل از رنسانس اروپا و بعد از جنگ‌های صليبي و قرون‌وسطا، مولد علم نبوديم؟ مگر شرق، مهد علم نبوده است؟ مگر کتاب‌های ما در دانشگاه‌هاي آن‌ها تدريس نمی‌شد؟ الان ما مصرف‌كننده شده‌ايم. یکی از كارهای خير بزرگ این است که اين بچه‌ها را بورسيه كنيم. خيلي خوب است که به يتيم نان بدهيم؛ اما غير از نان، استعدادش را هم باید بارور كنيم. اگر سايه پدر از سر او كم شده است، استعدادش نبايد هدر برود. چه يتيم باشد چه غير يتيم. باید اين امكانات را فراهم كنيم.

لزوم هماهنگی در امور خیریه

تقاضاي ديگري كه دارم، اين است كه باهم هماهنگي داشته باشيد. گاهي در امور خيريه كارهاي موازي انجام می‌شود. كاري را اينجا انجام می‌دهند، آنجا هم انجام می‌دهند. البته اين مشكل فقط در كارهاي خيريه نيست؛ بلكه در مؤسسات تحقيقاتي و در حوزه هم، همين مشکل وجود دارد. اين را توجه کنیم که كار خير عمدتاً اين است که كارهای زمين‌مانده انجام شود؛ يعني كاري كه دولت انجام نمی‌دهد يا نمی‌تواند انجام دهد. كما اينكه الان وضعیت طوری است كه دولت همه كارها را نمی‌تواند، انجام دهد. انصاف این است که وقتی كاری زمين بماند، اولويت‌بندي شود و با هماهنگی لازم به اتمام برسد. بعضي از امور در اولويت هستند؛ مثل مسئله درمان، تهیه داروي بیماری‌های خاص، مسئله ازدواج جوانان و مسكن. البته در امر مسكن وظیفه فقط به عهده دولت هم نيست، بلکه بانک‌ها هم دخیل هستند.

معضل سیستم بانک‌های کشور

سیستم بانک‌های دولتی خودشان مشکلاتی دارند. در دنيا بانك دولتيِ كارآمد وجود ندارد. بانک‌ها خصوصي و ملي هستند. بانک‌های ما كاسب شده‌اند، ديگر كار بانكي نمی‌کنند. خودشان خرید و فروش و تجارت می‌کنند. مي‌گويند شما همگي در خانه بنشينید، ما جاي شما كار می‌کنیم. شما فقط پول سپرده بگذاريد، ما به شما بهره می‌دهيم. كار بانك در هیچ جای دنیا به این شکل نيست. بنده به بعضي از مسئولين گفتم، در این نوع سیستم بانکی اشكالی وجود دارد. در اکثر‌ کشورها رسم است که بانک‌ها نود درصد قيمت مسكن را وام می‌دهند و ده درصد آن را خود شخص پرداخت می‌کند و در طول دَه الي بيست سال مبلغ وام را به صورت قسطي از شخص می‌گیرند. آن‌ وقت در این دوره اقساط، سود زیادی نمی‌گیرند كه بعد از بيست سال، پنج شش برابر قيمت اصلي را از شخص بگيرند. متأسفانه این مشکل در کشور ما وجود دارد. بانک‌های مسيحي و يهودي و لائیک خدمات ارزنده‌ای برای مردم خود انجام می‌دهند و بانک‌های ما، مایه آبروريزي است. هيچ كارخانه‌اي با اين بانک‌ها سر پا نمی‌ماند. آقایی که كارخانه‌دار است، نزد من آمد و ‌گفت: «من وامی گرفته‌ام و در چهار سال گذشته جريمه ديركرد فراوانی دادم. براي واردات مواد اوليه دلار گرفته‌ام. حالا خودشان دلار را گران کرده‌اند، به من ربطي نداشته است و الان بعد از چهار سال بايد پنج برابر آن را بپردازم؛ يعني در واقع شصت‌ درصد از من سود می‌گیرند.» كجاي دنيا این مشکلات هست؟ در زمان گذشته كه رباخوارها بودند. آیا آن‌ها نرخ سودشان به اين مقدارها می‌رسید؟ ما فقط با اسلامی کردن عقود می‌خواهیم همه ‌چيز را حل كنيم. مردم را گول نزنيم.

ایجاد سرپناهی برای فقرا در زمستان

 تمام مجموعه خيريه نمی‌تواند مسكن مردم اين شهر را فراهم کند؛ اما سعي كنيد این وضعیت را براي مردم تسهيل كنيد. جاهايي در نظر بگیرید كه حداقل به صورت موقت در اختيار جوان‌ها با اجاره‌ای معقول قرار بگيرد تا زندگي‌شان را سر و سامانی بدهند و به کاری مشغول شوند.

عزيزان سعي كنيد در برنامه‌ها و اولويت‌هایتان مکان‌هایی فراهم کنید كه به آن گرم‌خانه مي‌گويند. هرچند شهر مذهبي ما هم از این مکانها دارد، اما باید به اندازه کافی داشته باشد؛ يعني جايي كه در زمستان گرم باشد و مردم فقير در خيابان و در سرما سرپناهی داشته باشند. غذاي گرمي به آن‌ها بدهند. این مکان‌ها باید به اندازه‌ جواب‌گوی جمعيت قم باشد. اين جزو اولویت‌هاست. فقر واقعیتی است که وجود دارد و تمام آن هم تقصير دولت نيست، علت‌های مختلفی دارد. باید از اين مشكلات به كمك همدیگر خلاص بشويم. در برخی کارهایی که به عهده دولت است دخالت نکنیم؛ اما آنجاهایی که كارها زمين می‌ماند، خیرین دست بالا را می‌گیرند و آن را به اتمام می‌رسانند. در اين كارها باید اولویت‌ها لحاظ بشود و موازي‌كاري صورت نگیرد. این کارها بیشتر در محله‌های فقيرنشين انجام بشود.

اهمیت شفافیت در امور خیریه

يكي دیگر از مسائلی که باید به آن توجه شود، اين است كه مردم متوقع هستند در كار شما شفافيت ببينند. اين شفافيت را می‌توانید در همان سايت منعکس کنید. در همان مجموعه‌های ارتباطي خود، كسي که پول می‌دهد، بداند اين پول چه مسيري را طي می‌کند. گاهي افراد می‌خواهند كاري انجام دهند، نظارت را به خودشان بدهيد. اگر می‌خواهید مدرسه و بيمارستان بسازيد، از خیرین دعوت کنید و بگویید ما اسباب كار را فراهم می‌کنیم و ما اين تسهيلات را انجام می­دهيم. کسی كه پول می‌دهد، بداند كه آن پول چگونه خرج می‌شود. اين را بدانيد كسي كه براي كاري پول می‌دهد، چشمش به دنبال پولش است. فعالیت شما باید به گونه‌ای باشد که اعتماد آنان را جلب كنيد تا بعدها هيچ ‌كس امكان سوءاستفاده از نام و كار شما را نداشته باشد. شفافيت باعث جلب اعتماد مردم می‌شود. مردم دلشان می‌خواهد به محرومین جامعه خدمت كنند. ما می‌توانیم با عملكرد صحيح خود و با شفافيت بيشتر، مردم را برای این منظور تشويق كنيم.

خداوند به همه شما عزيزان در اين رسالت پُربرکت توفیق بیشتری بدهد. این را بدانید بزرگ‌ترین خدمت و بزرگ‌ترین عبادت، خدمت به خلق است. اگر به همت شما لبي باز بشود و خنده‌اي بر آن بنشيند و شكم گرسنه‌ای سير بشود و پدري از روي بچه‌هایش خجالت نكشد، بزرگ‌ترین ذخيره براي فردا شما خواهد بود.

خداوند توفيقات شما را بيشتر كند و اميدوارم كه در سال آتي برنامه‌های شما بسيار موفق‌تر از پيش جلو برود و كارهاي اساسي به دست شما انجام داده بشود. دعاي امام سجاد (ع) كه می‌فرمایند: «خدايا كار خير را به دست من جاري كن.» را از یاد نبرید و همیشه با خود زمزمه بفرمایید.

والسلام عليكم و رحمۀ الله و بركاته